Sijas Akkerman
De periode aan het einde van een eeuw wordt volgens A.F.W. Klukhuhn, directeur van Studium Generale in Utrecht, vaak gekenmerkt door wat we tegenwoordig het Fin-de-Siècle-gevoel noemen. 'Mensen houden de gebruikelijke vaart in, kijken over hun schouder naar wat er de vorige eeuw is aangericht en vragen zich af hoe het met de volgende verder moet. Zeker rond 1900 was er sprake van een ernstige crisis in de kunst, de wetenschap en de rest van de samenleving, die uitmondde in de eerste wereldoorlog.'
Maar valt het klimaat dat honderd jaar geleden gekenmerkt werd door 'een vreemde mengeling van cultuurpessimisme en vooruitgangsgeloof, van decadentie en verval naast bloei en innovatie' wel te vergelijken met de huidige tijdgeest?
K. M. Paling, die verbonden is aan het Sociaal Cultureel Planbureau, denkt van wel. 'Net als toen maken wij ons ook nu druk over de stijgende criminaliteit, de verharding van de samenleving, toenemende verslaving aan alcohol, drugs en tabak en de verpaupering van onze buurten. Op mondiaal niveau mag na de val van de muur de dreiging van een derde wereldoorlog voorlopig zijn geweken, in de gefragmenteerde wereld die overbleef worden we geconfronteerd met regionale conflicten, burger-, bende- en stammenoorlogen en religieus en politiek gemotiveerd terrorisme op grote schaal. Bovendien bevinden de technologische ontwikkelingen zich in een stroomversnelling. Denk alleen maar aan de informatietechnologie, telecommunicatie, biotechnologie en genetica. Net als honderd jaar geleden doen dergelijke gebeurtenissen de huidige moraal wankelen, en vragen ze om een nieuwe visie op mens en wereld.
'Aan het eind van de vorige eeuw kreeg het Fin-de-Siècle gestalte in - soms speciale - kranten en tijdschriften, in universiteiten en galerieën en niet in de laatste plaats in de zalen van de wereld tentoonstelling. In het huidige tijdsgewricht gaat elke nieuwe trend met de snelheid van het licht rond de aarde. En aangezien een hype rond de millenniumwisseling bij uitstek een man-made event is, liggen de mogelijkheden voor de communicatiedeskundigen, marketingmensen en handige internet jongens voor het oprapen.'
De rol van de nieuwe media moeten we volgens T. ter Bogt, vakgroep jeugd- gezin- en cultuurstudies van de Universiteit Utrecht, niet overschatten. 'Internet is alleen populair onder hoog opgeleide jonge communicatiegestoorde mannen. Uit onderzoek blijkt dat slechts 8 procent van de surfers vrouw is. Dat komt omdat vrouwen graag over zichzelf praten en veel meer dan mannen geïnteresseerd zijn in human interest.' Ter Bogt denktdat het world-wide-web slechts toekomst heeft als spelletjes machine, beeldtelefoon of makkelijke boodschappencatalogus. 'Voor echte communicatie zul je toch achter het toetsenbord vandaan moeten komen. Met een computer voer je geen gesprek, je krijgt er enkel informatie van. In die zin draagt internet niet bij tot meer, snellere of betere communicatie. Of je moet de vragen over vastgelopen computers en niet werkende modems aan de helpdesk ook meerekenen.
'Stort ineen samenleving, sterf, oude wereld.' In hoeverre deze gedachte uit de vorige eeuw rond het jaar 2000 opnieuw wereldwijd zal postvatten? We kunnen volgens Paling enkel afwachten. 'Met in ons achterhoofd de theorie van de self fulfilling prophecy die jaren geleden door de Amerikaanse socioloog Merton werd gentroduceerd: hoe belangrijker men de gebeurtenis vindt, hoe meer men er naartoe zal leven - en des te groter de kans dat juist daardoor die gebeurtenis zal plaatsvinden.'
