Een gemoedelijke universiteit in het midden van een woonwijk in Hamburg. Blij was de buurt aanvankelijk niet
met de komst van de universiteit. Stond er zelfs een beetje huiverig tegenover. Vreesde overlast en wist niet goed raad met alle indringers. Maar het is allemaal meegevallen. Vooral de extra parkeerruimte is in goede aarde gevallen. 's Avonds en in het weekeinde mogen bewoners gebruik maken van de door de universiteit gebouwde parkeergarage onder het hoofdgebouw.
Rode bakstenen gebouwen met donkergroene kozijnen. Door de vele bomen maakt de universiteit een gemoedelijke indruk. De sierbestrating in uitgevoerd in glimmende bruin-rode klinkers. 'Het is hier vriendelijk. Je verdwaalt hier niet', zegt een tweedejaars student werktuigbouwkunde. Voor haar was de TUHH de enige optie. 'Het is dichtbij. Ik kan fijn thuis blijven wonen. Ik ben graag in het noorden vanwege de zee.'
De TUHH is een kleine universiteit met slechts 3800 studenten. Een kwart van hen is vrouw. Het is een jonge universiteit. Gesticht in 1978 zit de universiteit nog in een opbouwfase. Maar het gaat minder voorspoedig dan gehoopt. Het totale studentenaantal loopt niet terug, dit jaar waren er honderd eerstejaars meer dan vorig jaar, maar per saldo komen er niet meer bij en dat is wel de planning. Eenvierde van de honderdtwintig hoogleraarsposten is onbezet, omdat er nog niet voldoende studenten zijn.
Daarom is pr- en marketingman Rudiger Bendlin in dienst genomen. Hij moet met reclamecampagnes middelbare scholieren overhalen om toch maar vooral voor TUHH te kiezen. Maar hij heeft het tij niet mee, doceert Präsident Hauke Trinks. 'Vijftig jaar geleden dachten we dat de ingenieur alles kon oplossen. Daar zijn we inmiddels van teruggekomen. De grote geestdrift voor de ingenieurwetenschappen is verdwenen. Grote nieuwe dingen kunnen we niet meer maken, simpelweg omdat alles al gemaakt is.'
Toch weerhoudt dat de TUHH er niet van eerder gemaakte plannen door te voeren. Achter het hoofdgebouw wordt nijver gewerkt aan een nieuw hoorcollegezalencomplex met zevenhonderd stoelen. Bendlin: 'Met werktuigbouwkunde en informatietechnologie gaat het goed. Ook denken we door engelstalige opleidingen meer buitenlanders te trekken.'
Bekend is de TUHH in Duitsland vooral vanwege de matrixstructuur van de organisatie, het Hamburger-model. De kleinste organisatorische eenheid is een werkgroep. Deze horen in de eerste plaats bij een onderzoeksgebied: planologie en milieukunde, systeemtechniek, weg- en waterbouw, informatietechnologie, materiaalkunde en constructietechniek en proces- en energieplanning. Daarnaast vallen de hoogleraren onder een opleiding: machinebouw, elektrotechniek, chemische technologie en bouwkunde. Sinds kort is daar een algemene technische opleiding aan toegevoegd: Gerwerblich- Technische Wissenschaften. Deze matrixstructuur dwingt werkgroepen met elkaar samen te werken en interdisciplinair onderwijs te geven.
's Avonds gaan de meeste studenten terug naar hun ouderlijk huis. De Universität Hamburg-Harburg is een typische forenzen-universiteit. De Hamburger Studentenwohnungen geven onderdak aan 344 studenten, waarvan 80 procent van de TU komt. Een kamer van ongeveer twaalf vierkante meter kost 277 DM inclusief. Ingo Tessman, werkzaam bij het rekenkundig centrum, is Verträter in een Studentenwohnheim van de TUHH, een soort huisvader. Hij woont in een studentenhuis. In het verleden werden deze Verträters aangesteld om roerige studentenacties in goede banen te leiden. Tegenwoordig zijn ze er meer om te zorgen dat studenten nadenken over hun eisen en mogelijkheden. Een voorbeeld is het voornemen van de TU om alle studentenhuizen aan te sluiten op internet. 'Internet moet meer dan leut zijn. Studenten moeten kunnen meepraten over de inhoud van het net.'
De zelfstandigheid van de gemiddelde studenten in Hamburg is ver te zoeken, vindt Tessman. Ze blijven steeds langer thuis wonen. 'Zelfstandig wonen maakt dat mensen beter nadenken en dat maakt ze zeer geschikt voor het bedrijfsleven. Aan de andere kant zijn mensen die pas uit huis gaan wanneer ze een eigen familie beginnen, betere groepswerkers.'
'We gaan agressief de markt op', zegt de hoogste baas van de TU, Hauke Trinks. 'Wij geloven in goede en slecht universiteiten. Klassieke universiteiten hebben hun reputatie. Wij zijn klein en flexibel.' Trinks zegt het met nadruk. Direct na zijn aantreden vier jaar geleden heeft de hoogste baas een verplicht jaarlijks uitstapje ingesteld voor alle professoren. Gedurende één weekeinde dwingt hij ze, op een afgelegen plek en op eigen kosten, te praten over de toekomst van de universiteit en hun eigen werk. 'Ze verdienen genoeg en mogen dus ook best wat investeren.'
Bijna geen enkele professor durft het verzoek te negeren. 'Professoren hebben de plicht studenten goed op te leiden en geld binnen te halen. Ze moeten achter de hoge academische muur vandaan worden gehaald. De derde geldstroom moet groeien. De nauwe banden die we als universiteit met de industrie en de maatschappij hebben moeten vruchten afwerpen.' Van het totale onderzoeksbudget van 130 miljoen DM komt inmiddels een kleine 45 miljoen uit de derde geldstroom. 'Maar we zijn niet de verlengarm van de industrie. Daar zijn we te zelfbewust voor.'
Trinks zit vol plannen. Hij is de drijvende kracht achter het instellen van engelstalige opleidingen en een BA-graad. 'Het systeem in Duitsland is goed', zegt Trinks, maar lang en star. Door de toenemende mondialisering hebben we behoefte aan iets anders. Tussendiploma's geven de studenten de mogelijkheid hun studie af te ronden en de rest in het buitenland te volgen. Andersom is het mogelijk om buitenlanders hier de doctoraalfase te doen.'
Pr-man Bendlin omschrijft Trinks als 'dynamisch en drammerig'. Hij wil graag zijn zin hebben. Met al zijn ideeën moet snél iets gebeuren. Hij trapt ook geregeld mensen op de tenen.' Toch heeft Trinks geen vrij spel binnen de organisatie. Daarvoor is de academische vrijheid van de staf te groot. Bij wet heeft hij niets te zeggen over wat en hoe de hoogleraren onderwijzen. 'En dus', zucht Bendlin, 'houdt hij zich vooral bezig met de administratieve staf. Trinks wil de universiteit in korte tijd ombuigen tot een servicegerichte instelling. Wij hebben het regelmatig zwaar te verduren.'
TU Tech, de in 1993 geprivatiseerde liaisongroep, zette vorig ongeveer driehonderd projecten ter waarde van 9,2 miljoen DM uit in de industrie. Daarvan komt tweederde binnen via de wetenschappelijke staf. Vier jaar geleden was dat 3,3 miljoen DM. TU Tech draagt zorg voor de randvoorwaarden voor derde geldstroom onderzoek: administratie, financiële afhandeling en patentaanvraag. 'We zijn inmiddels het aanspreekpunt voor kennistransfer', zegt directeur Helmut Thamer tevreden. 'Wij zijn goed voor de TU, hoewel ik niet weet of de universiteit zich dat altijd realiseert. Het schort aan de TUHH nog aan lange termijn strategisch beleid. De universiteit ziet zichzelf nog niet als een ondernemer.'
Internationalisering is een veel gebezigd woord aan de TUHH. President Trinks heeft er voor de invulling van zijn plannen zijn persoonlijk assistent Dietmar Dunst mee belast. 'Voor ons is internationalisering een belangrijk onderdeel van ons profiel. We zoeken vooral naar klantgeoriënteerde, sterk op de industrie gerichte instellingen. Aalborg is voor ons interessant vanwege het projectonderwijs. De Universiteit Twente is net als wij klein en heeft meer ervaring met de industrie. Warwick is het grote voorbeeld wanneer het om geld verdienen gaat.' De andere partners uit het netwerk 'moet hij nog leren kennen'. Over de financiële aspiraties van het onderzoek aan de TUHH is Dunst tevreden, 'maar voor het onderwijs hebben we nog te veel geld uit Bonn nodig'. Geld brengen vooral buitenlandse studenten mee.
Maar hoe zeer 'internationalisering' ook leeft bij de top van de universiteit, elders is er nog weinig van te merken. Natuurlijk hebben sommige vakgroepen veel contacten in het buitenland. En er is een Bureau Internationale Samenwerking aan de TUHH, dat echter weinig bekendheid geniet. Nog afgezien van het feit dat de studenten niet op avonturen in het buitenland zitten te wachten. Klaus Rall, medeorganisator van de engelstalige opleidingen, haalt zijn schouders op: 'Tachtig procent van de studenten aan de TUHH komt uit de buurt. Wat ze ook doen, ze komen altijd weer uit bij de oude vriendenkring van de jeugd. Dat vind ik bedenkelijk.' Wanneer zijn eigen zoon oud genoeg is, zal Rall er dan ook alles aan doen om hem elders te laten studeren. 'Al zou hij hier een goede opleiding krijgen.'
Rall is initiator van een nieuwe algemene ingenieursopleiding: mechatronics. Deze studie moet een brug slaan tussen informatietechnologie, werktuigbouwkunde en elektrotechniek. De opleiding is zeer internationaal ingesteld, met verplichte stages in het buitenland. Studenten hebben zich nog niet aangemeld. 'Onvoorstelbaar. Verstandige ouders laten hun kind niet thuis studeren.'
Op een kamertje achteraf zit Hanno Schaumburg, hoofd coördinatiepunt Oost-Europa. Rusland ziet hij al bijna twintig jaar als een vruchtbare markt voor onderwijs en onderzoek. 'Ze hebben daar technieken, bijvoorbeeld ruimtevaarttechniek, die wij niet hebben. Daar kunnen we van leren. Daarnaast is het natuurlijk een enorme markt voor de betaalde educatie.' Het woord 'ontwikkelingshulp' mag naar zijn mening in het geval van Rusland niet worden gebruikt: 'Dat suggereert dat het land onderontwikkeld is.'
Schaumburg, hij serveert Russische thee en chocolaatjes, zat het afgelopen jaar bijna 170 werkdagen in de voormalige Sovjetunie. Veel bekendheid geniet hij echter niet binnen de TUHH en hij heeft het gevoel vaak alleen te staan met zijn activiteiten. 'Kunt u mij niet in contact brengen met wat professoren aan de UT',vraagt hij hoopvol.
'Klein, familiair en vriendelijk', beschrijft werktuigbouwkundestudent Christian Hagen de TUHH. Naast zijn studie zit hij in de milieugroep van Asta, het dagelijks bestuur van het studentenparlement. Bij de laatste verkiezingen, dit voorjaar, bracht slechts 10 procent van de studenten een stem uit. 'Zo gaat het altijd', legt hij uit. 'Politiek interesseert de meeste technische studenten niet. Ze hebben oogkleppen op en willen alleen maar zo snel mogelijk klaar zijn.' De afgelopen jaren zorgde Asta, in overleg met Präsident Trinks, voor telefooncellen en biologisch eten in de mensa. Het Hamburger-model was voor Hagen geen reden naar de TUHH te gaan. Hij zocht gewoon een universiteit dicht bij huis. 'Dat matrixmodel is vooral interessant voor de professoren in verband met onderzoek.'
Om vier uur gaan de studenten naar huis. Eventjes is het spitsuur in het op loopafstand gelegen metrostation. Het universiteitsterrein is weer in handen van de buurt. Een hond zwemt in het vijvertje en kinderen waden naar het in het midden gelegen eilandje. Even verderop leest een echtpaar op leeftijd de krant. Kinderen spelen met een bal. Een buurtbewoner parkeert met een tevreden gezicht zijn Opel Kadett in de lege parkeergarage.
