Want straks kan het te laat zijn.
Vorige week bleek dat de universiteiten de laatste jaren veel minder jonge onderzoekers hebben aangetrokken. Het aantal nieuwe aio's plus `beurspromovendi' zakte in vier jaar van ruim 1500 naar rond de duizend. De hoofdreden was dat veel faculteiten moesten bezuinigen, en niets is dan zo eenvoudig
als de rem zetten op nieuwe contracten.
Een slechtere timing voor die maatregel hadden de universiteiten echter niet kunnen bedenken. Ten eerste was 1995 een jaar met een top-aantal afgestudeerden. Zij kregen daardoor zeer weinig kans om door te stromen naar het onderzoek: gemiddeld over alle vakgebieden kreeg één op de
25 afgestudeerden een aio-plaats, tegen één op de 15 enkele jaren geleden. Verspilling van wetenschappelijk talent?
Verder komt het dal in het aantal promovendi op een moment dat de grote pensioengolf nadert. Die gaat binnen enkele jaren voor veel vraag naar wetenschappers zorgen. Er zijn daarom juist méér jonge onderzoekers nodig.
'Zo maak je natuurlijk je eigen varkenscyclus', zegt de Utrechtse rector magnificus prof.dr. J.A. van Ginkel. Hij vergelijkt zijn collega's met de spreekwoordelijke varkensboer die steeds te laat reageert op vleestekorten en - overschotten, waardoor de pieken en dalen in de vleesprijzen nog erger worden. Maar Van Ginkel heeft wel recht van spreken, want zijn universiteit voert een stabieler personeelsbeleid -en is daardoor praktisch de enige die al jarenlang het aantal aio's constant houdt.
Tot overmaat van ramp is er nu ook een sterk stijgende vraag van het bedrijfsleven naar afgestudeerden in een reeks disciplines. Wie nu promovendi wil werven, moet daardoor opboksen tegen dat bedrijfsleven met zijn veel hogere salarissen. Dat maakt het niet eenvoudiger om mensen te interesseren voor het aio-schap. Kortom: er dreigt een personeelstekort.
Bij informatica is dat tekort er nu al. Bij vrijwel iedere vakgroep worden weggekaapt door bedrijven. En aio's werven is een crime. Zo had de Amsterdamse vakgroep Informatica (UvA) recent twee vacatures voor aio's. De een is na veel moeite vervuld door een Griek met een Engels diploma, voor de ander is een Roemeen gevonden. Nederlandse sollicitanten waren er nauwelijks. 'Wij zeggen ook eerlijk', aldus prof.dr.ir. F.C.A. Groen van de vakgroep: 'Voor het geld moet je geen aio worden.'
Ook bij bedrijfskunde en economie wordt het al moeilijker om aio's te werven - en vertrekken er vaker stafleden. Hetzelfde geldt voor een aantal technische faculteiten. In al deze richtingen heeft de markt zich plotseling zeer gunstig ontwikkeld.
Maar overrompeld hoeft niemand zich te voelen, want de omslag is al bijna twee jaar geleden voorspeld. Het Limburgse instituut ROA beschreef toen hoe afstuderende academici binnenkort zelfs bij een matige economische ontwikkeling goed zouden boeren. Dat kwam mede door de pensioengolf bij overheid
en bedrijfsleven.
'Het herstel van de arbeidsmarkt is nog sneller gekomen dan we
dachten', zegt onderzoeker dr. L. Borghans desgevraagd. 'Het zou dus kunnendat de tekorten ook nog wat ernstiger worden'. De door het ROA opgestelde lijst probleemstudies is in elk geval nog actueel. Voor het WO waren dat vooral informatica, economie, elektrotechniek, civiele techniek en bouwkunde. Ook voorzag men problemen bij: theologie, bestuurskunde, de
artsenstudies en enkele bètarichtingen. Ook in die richtingen dreigen universiteiten en andere werkgevers straks met elkaar te moeten vechten om de schaarse academici.
Afgaand op de ROA-prognoses - waarvan in oktober een nieuwe versie uitkomt - zal dus een reeks faculteiten aan de slag moeten om personeelstekorten in onderwijs en onderzoek te voorkomen. Een rem op de instroom van jong talent is wel het laatste wat daarbij nodig is. Integendeel: men kan de gevormde
reservepotjes voor wachtgeld van werkloos personeel beter gebruiken om extra aio's aan te stellen, of om stafleden met verhoogde salarissen binnen boord te houden.
Voor het personeelsbeleid van veel faculteiten is de belangrijkste vraag straks niet meer `hoe raak ik overtollige mensen kwijt', maar `hoe houd ik goede wetenschappers in huis'. En dan is niet ontslagbescherming maar extra beloning van bepaalde groepen docenten de meest urgente kwestie. De huidige onderwijs-CAO biedt daar weinig ruimte voor. Maar het lijkt erop dat de universiteiten vanaf 1 januari 1999 wèl ruimte voor flexibeler beloning krijgen.
Hopelijk is dat op tijd om een massale braindrain te voorkomen.
