Belize is de voormalig Engelse kolonie Brits Honduras. Guatemala ziet dit kleine vlekje op de kaart als een van haar provincies. Halverwege de jaren zeventig -Engeland overwoog het landje met de gouden stranden en de eeuwige zon af te stoten-sloot de grote buur zelfs een overeenkomst met El Salvador. Als dat land Guatemala zou helpen met de verovering van het staatje ter grootte van de helft van Nederland, mocht El Salvador er ook inwoners vestigen. Dus stonden een miljoen Salvadorianen met koffers trappelend van ongeduld aan de grens. Engeland bedacht zich echter. Pas nadat Guatemala eind jaren zeventig de grens erkende, zij het slechts mondeling, werd Belize in 1982 een zelfstandige partner in het Engelse Gemenebest. Toch is het politiek en economisch gezien een stabiel land.
Het klimaat is tropisch, de sfeer Caribisch en de bevolking heeft alle kleuren van de regenboog. 'Ik voelde me er thuis, hoewel ik helemaal niet zo'n reiziger ben. Maar het is een mengelmoes van verschillende volkeren en op de een of andere manier paste ik daar goed tussen.'
Verbakel heeft in Belize meegewerkt aan het Primary Education Development Project. Dat rust op twee pijlers. Ten eerste gaat het om de verbetering van de kwaliteit van het basisonderwijs. Bijvoorbeeld door het renoveren van schoolgebouwen, het opleiden van docenten en het redigeren van leerboeken. Daarnaast wil het project de onderzoekscapaciteit in Belize opbouwen.
Kindgericht
'Het hele basisonderwijs is op z'n kop gezet', legt Verbakel uit. 'Juist omdat Belize nog maar zo kort zelfstandig is, komen daar van die grote projecten van de grond.'
Dat ze in Belize terechtkwam is eigenlijk puur toeval. Margeret Skutsch van de vakgroep ontwikkelingskunde las in het universiteitsblad van de Universiteit van Bristol over het project. Navraag leerde dat de evaluatie van het door de Wereldbank gefinancierde project van het Belizaanse ministerie van Onderwijs geknipt was voor Verbakel. Bristol kon nog wel een extra kracht gebruiken.
'Ik hield me via de Universiteit van Bristol bezig met een tussentijdse evaluatie. In een case study heb ik samen met ambtenaren van het ministerie in een half jaar tijd vijftien basisscholen bezocht om te kijken welke invloed het project had. Natuurlijk is het antwoord op die vraag niet eenvoudig te geven. Als je namelijk alles tegelijkertijd verandert, weet je niet welke verandering wat in werking zet. Maar ik ben nu een aantal keren als consulent teruggeweest en ik denk dat het project wel loopt.'
Toch is Helmi Verbakel niet echt blij met de veranderingen. Met het project wordt het 'kindgericht onderwijs' gemeengoed in Belize. Dit onderwijssysteem is overgewaaid uit Engeland, waar docenten er inmiddels op terugkomen. In het kindgerichte onderwijs moeten de kinderen aangeven waar ze behoefte aan hebben. De docent wordt geacht op die behoeften in te spelen. 'Het is cru dat het systeem in het ene land wordt geïmplementeerd, terwijl de bedenker juist constateert dat het niet werkt. Het project heeft daar echter geen boodschap aan. Triest.'
Bescherming
Het gaat te ver om te zeggen dat Verbakel haar hart aan Belize heeft verloren. Maar ze is wel aan het land gehecht geraakt. Hoewel ze er niet permanent zou willen wonen. 'Het is een weinig ondernemend land. Alle bedrijven zijn in handen van buitenlanders. De Belizaan klaagt graag, maar doet niets om de situatie teveranderen. Daar zou ik op den duur schoon genoeg van krijgen.'
Dat merkte ze al toen ze de eerste twee maanden van haar verblijf bij een Belizaans jong stel inwoonde. Behalve de veelvuldige bezoeken aan de wederzijdse schoonfamilies kwam ze nergens. 'Zelfs voor Belizaanse begrippen waren ze traag en saai.' Toen er een kamer vrij kwam in een huis met twee Nederlanders en een Engelsman was de keuze snel gemaakt. Ze kwam in een 'echte volksbuurt' terecht. 'De sociale controle was enorm. Als je een weekeinde wegging wist de hele buurt dat.' Maar het had ook voordelen: 'We hoorden bij de buurt en dus werden we beschermd.'
Vragen
In maart 1996 kwam Verbakel terug in Nederland, gewapend met een dik pak kwantitatieve gegevens: interviews met docenten, schriftelijke enquêtes en observatieverslagen. Daar kon ze haar afstudeerverslag wel mee vullen. Maar ze vond dat al snel niet meer voldoende en besloot een aparte literatuurstudie op te zetten over onderzoekscapaciteit. 'Veel verder dan de constatering dat onderzoekscapaciteit belangrijk is en op welke gebieden het belangrijk is, zijn de onderzoekers tot nu toe nog niet gekomen. Er zijn amper methoden om onderzoekscapaciteit te meten en te verbeteren. Mijn scriptie eindigde dus met meer vragen dan waarmee ik was begonnen.'
Geweldig
Verbakel vond haar afstudeerproject geweldig. Ofschoon ze inmiddels werk aangeboden had gekregen bij de vakgroep ontwikkelingskunde, bleef ze bezig met haar onderzoek. 'Op een gegeven moment heb ik er maar een punt achter gezet, anders had ik nooit wat ingeleverd.' De studiebeurs van het Universiteitsfonds, die ze eind mei uitgereikt kreeg, biedt echter uitkomst. De twintigduizend gulden gebruikt ze voor het MPhil programma van de Universiteit van Bristol, School of Education. Deze eenjarige onderzoekersopleiding kan, bij goed verloop, overgaan in een promotieopdracht. Ook kreeg zij de VSB-beurs. Eind van deze maand vertrekt ze weer naar Belize. Begin oktober meldt ze zich in Bristol. 'Nu kan ik nog een jaar verder met een onderwerp dat nog helemaal open staat. Een mooie start zit er zeker in. Daarna ga ik uiteraard proberen fondsen te krijgen om door te gaan.'
Kantoortuin
Kansen genoeg dus en 'een beetje geluk moet je altijd hebben'. Net als het geluk dat Verbakel in Belize had. Omdat er bij het ministerie geen ruimte voor haar was, kreeg ze een bureau op de afdeling van de lerarenopleiding. 'Een wereld van verschil. Het ministerie was gevestigd in een betonkolos en iedereen hield er zijn deuren gesloten omdat de airco anders niet werkte. De lerarenopleiding was een gezellige kantoortuin.'
Voordelen
Ze was er de enige buitenlander, 'maar niet de slimme buitenlander die kwam vertellen hoe het moest'.
Tuurlijk, ze heeft er lesgegeven, studenten begeleid en actief gediscussieerd tijdens werkbesprekingen. Allemaal dingen die in Nederland voor iemand met haar ervaring nog lang niet zijn weggelegd. 'Ik merkte duidelijk de voordelen van een gedegen opleiding in een ontwikkelingsland.' Toch, zij heeft de Belizanen net zoveel geholpen als zij haar. 'Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik werd gebruikt zonder dat ik er iets voor terugkreeg. Zo had ik een hele donkere vriend. Die vond het prachtig om met mij over straat te lopen. Dan kon hij zijn lichter gekleurde vrienden de ogen uitsteken. Daar kun je je gekwetst door voelen. Maar ik had hem ook nodig. Zonder Belizaanse vrienden en kennissen had ik niets van de omgeving gezien.'
Helmi Verbakel
