De thema's van newMetropolis sluiten aan bij de vraagstukken van de tegenwoordige mens. Energievoorziening, milieuproblematiek en moderne voedingsmiddelen in plaats van natuurkunde, chemie en biologie. Belangrijker dan de wetenschappelijk fenomenen is de maatschappelijke context. 'In traditionele wetenschapmusea, hoe interactief ook, is de bezoeker slechts een toeschouwer', zegt Willems. 'Bij ons heeft hij de centrale rol. Wij grijpen hem met zaken die hem bezighouden en zetten hem op de bestuurdersstoel. Dat is nog nooit eerder vertoond.'
Tijdens een rondgang in de groenkoperen kolos op de kop van de IJ-tunnel - waar nog met man en macht gewerkt wordt om op tijd voor de opening klaar te zijn - laat Willems een paar voorbeelden van de nieuwe aanpak zien. Een high-tech keuken wordt straks het toneel van kookshows waar nu eens niet de recepten, maar de ingrediënten centraal staan. Wat gebeurt er met ons voedsel voor het in de pan gaat?
Verderop is de Nederlandse energie-infrastructuur het onderwerp. Bezoekers kunnen zelf elektriciteit, gas en water distribueren en daarmee een kippenhok verwarmen, bloemkool aan de kook brengen en andere toepassingen activeren. Willems zegt met zo'n 'exhibit' het grotere geheel duidelijk te willen maken. De actieve rol van de bezoeker confronteert deze met het belang van de wereld achter het vanzelfsprekende stopcontact en de gewone gaskraan.
ProefjesErg enthousiast is de plaatsvervangend directeur zelf over de 'ballenfabriek' waarmee meerdere bezoekers tegelijk orders kunnen uitvoeren. Met gegevens over grootte, kleur en het aantal ballen gaat de installatie aan het werk. De echte productie wordt gesimuleerd, maar alle logistieke processen zijn zichtbaar. Het achterliggende idee is te laten zien wat het voor bedrijven betekent om precies te leveren wat de afnemer wil.
In totaal biedt newMetropolis zo'n tweehonderd spelen en experimenten. Daaronder zijn wel degelijk de bekende proefjes die fenomenen als licht, geluid, magnetisme en elektriciteit verduidelijken. Maar Willems vindt de vraag 'hoe werkt het eigenlijk' niet het belangrijkst. 'Dat leert iedereen tegenwoordig op school. Bij ons gaat het om aanvullende informatie, die de bezoeker de kans biedt de vaardigheden te ontwikkelen om toekomstige technologische ontwikkelingen aan te kunnen.'
De Nederlandse industrie heeft daar baat bij en was dan ook bereid een belangrijk aandeel in de financiering van newMetropolis te nemen. Bedrijven uit onder meer de energie- en chemiesector, de voedingsmiddelenindustrie en de telecommunicatie brachten ruim twintig miljoen gulden bijeen, een kwart van het totale budget.
OnafhankelijkWillems zegt dat newMetropolis toch een onafhankelijk instituut is. 'Samenwerking met de industrie is een must omdat we niet over de toekomst kunnen berichten als we niet weten hoe die er uit ziet. Maar we hebben er zelfgeen mening over. Of iets goed of slecht is maakt de bezoeker zelf uit. Onze partners zien in dat een open discussie beter is dan een loopgravenoorlog. Wij zorgen ervoor dat de argumenten op een rijtje staan. De voors, maar ook de tegens.'
Wel hanteert newMetropolis volgens Willems een 'optimistische' kijk op wetenschap en technologie. Het zit een beetje in de naam, een soort antwoord op 'Metropolis', Fritz Langs sombere science fiction-film uit 1926.
Willems wil met newMetropolis veel meer mensen bereiken dan de verwachte 400 duizend bezoekers per jaar. Hij streeft naar een centrale nationale rol op het gebied van de wetenschapscommunicatie. In oktober wordt bijvoorbeeld het startsein gegeven voor een nationaal debat over 'arbeid en innovatie', dat werknemers bewust wil maken van toekomstige veranderingen door nieuwe technologie. Ook biotechnologie is een onderwerp dat in de nabije toekomst wordt uitgewerkt.
'Het publiek interesseren en motiveren, dat is de grote uitdaging', zegt Willems. 'Communicatie is altijd het grote probleem bij dit soort onderwerpen. Debatten tussen leken aan de ene kant en deskundigen aan de andere kant werken niet. Mensen zijn mondig genoeg, ook zonder alle ins en outs te kennen. We gaan schoolactiviteiten organiseren, lezingencycli, rollenspelen, debatten met politici, internet-discussies. Bij dat alles geldt hetzelfde als hier in het gebouw: een vorm te vinden die mensen het idee geeft dat ze serieus genomen worden.'
Het hoog oprijzende onderkomen van newMetropolis op de kop van de IJ-tunnel werd ontworpen door de Italiaanse architect Renzo Piano, die ook tekende voor het bekende Centre Pompidou in Parijs.
