Barcelona. Stad van sprookjesarchitect Gaudi die zo ongelukkig aan zijn einde kwam onder een tram. Stad van de magische fonteinen voor het Nationale Paleis op de Montjuic. Stad van Nou Camp, de FC, hoewel onder jeugdige voetbalfans ook Ajax-shirtjes gretig aftrek vinden. Bovenal is Barcelona bovendien Catalaans. 'Onder Franco zijn de Catalaanse taal en cultuur op zijn minst genegeerd, om niet te zeggen onderdrukt', legt Louis Lemkow, vice-rector van de Autónoma, het sterke identiteitsbesef uit.
Catalonië heeft sinds 1980 een autonome status. Eén van de missies van de tien Catalaanse universiteiten is het bestuderen van de eigen cultuur, het stimuleren van de kunst en de wetenschappen in Catalonië en het gebruik van het Catalaans in het dagelijkse universitaire leven. Aan de Autónoma wordt meer dan 75 procent van de colleges in het Catalaans gegeven. Docenten hebben het recht de taal van hun keuze te spreken. Studenten mogen geschreven werk in het Spaans inleveren en voor een proefschrift wordt ook Engels geaccepteerd. 'De universiteit respecteert dus ieders individuele taalrechten', vindt Lemkow.
Wie geen Spaans of Catalaans spreekt, heeft in Barcelona vaak meer aan het betere handen- en voetenwerk. Op de universiteit leiden in het Engels gestelde toenaderingspogingen onder studenten veelal tot zenuwachtig gegiechel. Spaanse middelbare scholieren moeten kiezen tussen Frans en Engels. Bovendien worden buitenlandse films en series meestal nagesynchroniseerd.
Internationalisering enerzijds en Catalaans anderzijds, Lemkow bestrijdt dat hiertussen een spanningsveld bestaat. De universiteit biedt buitenlanders een gratis cursus Catalaans terwijl voor Spaans moet worden betaald. Bovendien kunnen zij een cursus in de Catalaanse cultuur volgen, met simultaanvertaling door een student. Daarenboven, verzekert Lemkow, van Russische afkomst, geboren in Zweden, opgeleid in Engeland, lijken Spaans en Catalaans veel op elkaar.
Oost-Azië
De Autónoma profileert zich als internationaal georiënteerde universiteit. Ze is, vertelt Lemkow, de nummer één onder de Spaanse universiteiten voor wat betreft Oost-Aziatische studies en de enige die drie Aziatische talen doceert: Koreaans, Japans en Chinees. De Aziatische, Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse activiteiten zijn gebundeld in het centrum voor internationale studies.
Dit, jonge, centrum richt zich vooralsnog op de 'eigen' studenten. 'Catalonië is een van de regio's in Europa met de hoogste Japanse investeringen. We hebben hier Nissan, Samsung, Sharp, Sony. Daarom is het voor ons belangrijk specialisten op te leiden in de Oost-Aziatische cultuur, taal en economie.'
Contractonderzoek voor Oost-Aziatische bedrijven is nog van marginale betekenis, bekent Lemkow, al is de universiteit er wel mee bezig. Hij denkt daarbij vooral aan onderzoek over het Spaanse bedrijfsleven. 'Maar op dit moment geven wij hier geen prioriteit aan. We willen ons eerst vestigen als een onderzoekscentrum gespecialiseerd in Oost-Azië. Pas als dat voldoendemassa heeft, is het realistisch in te zetten op contract-onderzoek.'
De Autónoma is er trots op relatief gezien de meeste studenten via het Socrates/Erasmus-programma naar buitenlandse universiteiten te sturen. Een medewerkster van het bureau van de uitwisselingsprogramma's van de faculteit science (bèta- en techniekwetenschappen) weet in een handomdraai een overzicht te produceren over het lopende studiejaar. Van de meer dan zesduizend science studenten kregen er 44 een beurs. De faculteit ontvangt dit jaar 42 studenten, waaronder overigens geen enkele uit Twente. Echt indrukwekkend zijn de cijfers dus niet. Ook voor een stage of afstudeeronderzoek gaan slechts weinig Autónoma-studenten naar het buitenland. Beide onderdelen komen sowieso niet in alle studieprogramma's voor. Onderzoek doen is voor undergraduates, studenten die het vierjarige studieprogramma volgen dat recht geeft op de titel llicenciats, vaak een optie.
Geldmaker
De beste, en dus voor de andere netwerkuniversiteiten meest interessante, buitenlandse contacten heeft de universiteit vanzelfsprekend met Latijns-Amerikaanse landen. Uit de voormalige koloniën lopen zo'n vijfhonderd studenten rond, schat Lemkow. De meesten doen een tweejarige master of een vierjarig PhD, een promotieonderzoek. Daarnaast voert de Autónoma enkele, veelal door overheden gefinancierde, onderzoekprogramma's uit met partners overzee. Zo zullen in Barcelona 25 Chileens science docenten worden bijgeschoold.
Dergelijke activiteiten komen decentraal tot stand. Het bureau van Lemkow heeft een ondersteunende rol. Dat werkt, is uit ervaring gebleken, het meest effectief. 'Als wij dingen van bovenaf opleggen, mislukken ze meestal.'
Lemkow stelt met nadruk dat het binnenhalen van buitenlandse studenten voor de Autónoma, anders dan voor andere universiteiten, geen 'geldmaker' is. 'Het gaat ons om de uitwisseling. Zij betalen net zoveel als de Spaanse studenten. Op de master verdienen we wel, maar PhD-studenten kosten ons geld. Dat houdt elkaar in evenwicht.'
Vanaf het Plaza de Cataluña in hartje Barcelona neem je voor de Autónoma de S2 of de S55. Vijftien stations en ruim een half uur later arriveert de metro op de Bellaterra campus. Linksom het station uit beland je bij de betonnen kolos waarin onder meer het rectorat is gevestigd. Rechtsaf wandel je via het gloednieuwe winkelcentrum naar verschillende andere reusachtige gebouwen.
Dictatuur
De Autónoma telt 42 duizend studenten en promovendi. Undergraduates zijn er met 35 duizend veruit in de meerderheid. De studenten zijn verdeeld over 58 uiteenlopende studierichtingen, waaronder (dier)geneeskunde, economie, rechten, geschiedenis, elektrotechniek en scheikunde. Voor Spaanse begrippen is de (beperkte) aanwezigheid van technische studierichtingen binnen een 'gewone' universiteit bijzonder. Qua staf moet de universiteit het doen met tweeduizend hoogleraren en docenten en nog geen twaalfhonderd ondersteunende medewerkers.
De Autónoma is de op twee na grootste van de Catalaanse universiteiten. Opgericht in 1968, de nadagen van Franco, speelde de universiteit een actieve rol in de strijd tegen de dictatuur, vóór de democratie en vóór de autonomie van Catalonië.
Hoewel de naam anders doet vermoeden, is de status en de bestuursstructuur van de Autónoma gelijk aan die van de andere Spaanse universiteiten. Wel is de universiteit progressiever dan haar zusters. Salarissen van stakende medewerkers die niet mochten worden uitbetaald, zijn door de universiteit in een eigen fonds voor door oorlog geteisterde landen gestort. Het commerciële oogmerk van het nieuwe winkelcentrum is de zonder uitzondering linkse studentenorganisaties een doorn in het oog.
De Spaanse universiteiten zijn democratisch georganiseerd. Lemkow erkent datdit niet altijd goed samengaat met professioneel management. Maar: 'Het werkt, ondanks belangentegenstellingen. De Autónoma verdedigt dit model.' Studenten zijn in de democratische organen van de universiteit ruimer vertegenwoordigd dan elders. Toch stemt slechts 15 procent. 'Studenten hebben helemaal geen belangstelling voor de politiek', moppert een bestuurder van de onafhankelijke AEP. 'Ze willen alleen maar zo snel mogelijk hun papiertje halen.' Daar zit wel wat in, want studiebeurzen kent Spanje alleen voor kinderen van zeer armlastige ouders. De meeste studenten leven dus op kosten van pa en ma. Hun budget vullen ze aan met bij- en vakantiebaantjes. Niet op de campus overigens. Parttime werk is een in Spanje tamelijk onbekend fenomeen.
Korfbal
Bovendien is de studieduur drie jaar geleden teruggebracht van vijf tot vier jaar, zonder dat de programma's zijn aangepast. De gevolgen zijn 'catastrofaal', vinden ze bij de AEP. Het studieprogramma is in vier jaar 'onhaalbaar', zo bevestigen verschillende studenten.
De campusfaciliteiten zijn in vergelijking met de UT bescheiden te noemen. In het nieuwe winkelcentrum bevinden zich een klein theatertje, twee (!) studio's en een bioscoop. Alle culturele activiteiten worden gecoördineerd door de student-vrijwilligers en dienstweigeraars van de Cultura en Via. De enige echte studentenverenigingen zijn politiek of ideëel.
Ook de twee sporthallen met bijbehorende velden leggen het qua omvang af tegen de Drienerlose. De zesduizend sportkaarthouders zijn grotendeels ongeorganiseerd. Slechts vier sporten, waterpolo, badminton, boogschieten en, nota bene, korfbal, zijn in verenigingsverband te beoefenen.
De campus is een ander gemeenschappelijk element van de netwerk-universiteiten. Naar de roodstenen studentenflats in de Vila Universitària rijden gratis bussen. Op een warme lente-avond verraadt weinig dat hier tweeduizend studenten wonen, veelal met zijn vijven in driekamerwoningen, twee aan twee in de slaapkamers.
Voor de Autónoma vormen vooral afval en parkeren een probleem. De universiteit heeft een gerenommeerde milieuopleiding en voelt zich daarom, en wegens haar progressieve karakter, verplicht een vooruitstrevend beleid te voeren. Binnenkort begint de bouw van een eigen recycle-installatie. Voor de oplossing van het verkeersprobleem kijkt de universiteit met een schuin oog naar Twente. 'Wij willen het fietsen stimuleren. Van jullie kunnen we iets leren over fietspaden en fietsenrekken. Daar hebben wij helemaal geen verstand van', lacht Lemkow.
Verstrengeld
Als na de late lunch de siësta aanbreekt, zwermt de universiteitsbevolking uit over de campus. Her en der liggen in het gras innig verstrengelde lijven. Hoewel de massale aanwezigheid van undergraduates meer aan een hbo dan aan een universiteit doet denken, wil de Autónoma juist een leidende rol spelen in het universitaire onderzoek.
Onder Franco waren universiteiten vooral onderwijsinstellingen. De Spaanse overheid probeert daarin sinds halverwege de jaren tachtig verandering in te brengen. Desalniettemin wordt in Spanje aan onderzoek en ontwikkeling relatief nog steeds slechts de helft uitgegeven van wat in West-Europa gebruikelijk is.
De Autónoma, vertelt Lemkow, werkt al sinds eind jaren zeventig aan de versterking van haar onderzoekprofiel. Voor Spaanse begrippen is de 20 procent postgraduates hoog. Ook scoort de universiteit goed in EU-programma's. Zo'n 20 procent van het budget is afkomstig van Catalaanse, Spaanse en Europese onderzoeksfondsen en contract-onderzoek. Bedoeling is dat het netwerk van innovatieve universiteiten gezamenlijk onderzoek op 'speerpunten' initieert. De inbreng van de Autónoma kan vooral op het gebied van milieu, management en bedrijfskunde liggen, denkt Lemkow. Bovendien bevinden zich op de campus enkele bekende nationale onderzoeksinstituten, waaronder één voor micro-elektronica en één voor materiaalonderzoek.
Binnen het netwerk wordt ook gedacht aan gezamenlijke aanvragen bij EU-fondsen. Maar, herhaalt Lemkow, voor de Autónoma is geld binnenhalen vooralsnog een bijzaak. Daarom ook heeft de universiteit erop aangedrongen de door de UT voorgestelde naam 'ondernemende universiteiten' te vervangen door 'innovatieve'.
Klakkeloos
Josep M. Surís i Jordà is sinds 1992 als hoofd van een vierkoppig bureau belast met het versterken van de overdracht van kennis naar bedrijven. De belangrijkste actoren hierin zijn echter de hoogleraren, stelt hij. Zijn Fundació is vooral actief in het monitoren van de onderzoeksbehoefte bij bedrijven. De importantste contacten liggen in de regio. Buiten Spanje is de Autónoma met contractonderzoek nog niet actief. In het aan de overkant van de snelweg gelegen Business & Sciencepark heeft de universiteit weliswaar een minderheidsbelang, maar daarmee houdt de bemoeienis vrijwel op.
Een door de Catalaanse overheid geïnitieerd programma om spin offs te stimuleren is niet aangeslagen. Komend jaar wordt wel gestart met een cursus over ondernemen. De ondernemendheid van de UT is Surís i Jordà bekend. Maar, reageert Lemkow, het klakkeloos kopiëren van succesvolle activiteiten van buitenlandse universiteiten heeft geen zin. Iedere organisatie kan slechts functioneren binnen de grenzen van de cultuur van de instelling en het land. De verschillen tussen de universiteiten binnen het netwerk zijn wat dat betreft groot. Vijfdejaars rechten Javier Enseñat Zaforteza: 'Spanje is Afrika. Nederland is fun'.
Blik op het plein van het nieuwe winkelcentrum op de campus van de Autónoma.
