Japanners zijn ijzersterk in kopiëren maar echt radicale innovaties kun je van hen niet verwachten; zo luidt kort samengevat een van de bekendste westerse 'wijsheden' over Japan. Verklaringen hiervoor zouden te vinden zijn in het schoolsysteem dat enkel gericht is op kopiëren.
Van de lagere tot de middelbare school zijn Japanners bezig om een paar duizend karakters in hun kop te stampen. Karakters vaak overschrijven schijnt te helpen. Onderwijs is een eenrichtingsverkeer van docent naar student en iedere discussie met docenten is uitgesloten. Niet bepaald een stimulerende omgeving voor het ontwikkelen van creativiteit.
Andere verklaringen zijn te vinden in de oriëntatie van het bedrijfsleven. Kort gezegd komt het er op neer dat Japanse bedrijven voor het ontwikkelen van nieuwe dingen uitgaan van de kennis en kunde van hun werknemers, daar ideeën bij ontwikkelen en daar dan de financiering voor verzorgen.
Dit in tegenstelling tot de Amerikaanse oriëntatie waar men in het algemeen begint met geld en een goed idee en daar vervolgens de mensen bij 'koopt'. Blijkt het product niet aan te slaan dan ontsla je de mensen en begin je weer opnieuw. Door het familie-karakter van Japanse bedrijven met het 'life-time employment' systeem en de geringe macht van het kapitaal werkt deze aanpak in Japan eenvoudigweg niet. Geen revolutionaire innovaties in Japan dus, maar slechts verbeteringen van bestaande producten.
En inderdaad, een pieper ter grootte van een creditcard is het resultaat van extreem doorgevoerde miniaturisatie. Hetzelfde zie je bij andere technologische producten zoals radio's, walkman's en draagbare telefoons. Door zo'n beetje iedere maand met nieuwe, net weer iets andere modellen op de markt te komen worden de beste 'innovaties' getest. Onafzienbare rekken met vooral draagbare telefoons zijn het gevolg.
Dat wil niet zeggen dat uit dit innovatieproces geen wonderlijke producten voort kunnen komen. Door de basisvaardigheden van een bedrijf (core-competencies, voor de bedrijfskundigen onder ons) op willekeurige wijze te combineren komen Japanners op de vreemdste ideeën. Wat te denken van een verrekijker met ingebouwde radio? Uitgevonden en op de markt gebracht door een bedrijf dat zowel goed is in miniaturisatie, electronica als optica. Zodat je tegelijk naar de paardenrennen kunt kijken en het radioverslag beluisteren. Een absolute hit in het van gokken bezeten Hongkong.
Het kan nog mooier. Gisteren ontdekte ik een high-tech toilet. Met brilverwarming en massage-stralen die regelbaar zijn naar temperatuur, kracht en richting van de waterstraal. Achter voor iedereen, vóór enkel nog voor dames. Binnen afzienbare tijd verwacht ik ook een straal voor heren. Uitgerust met automatische zoeker opdat het water de bewegingen van het mannelijk lid kan blijven volgen. Het high-tech toilet, een absoluut revolutionaire uitvinding. Nu nog een oplossing vinden voor de rij wachtenden die buiten staan te trappelen tot ik alle knopjes uitgeprobeerd heb.
Niels Janssen
Niels Janssen zit sinds eind vorig jaar in Japan. De vorig jaar afgestudeerde TN-er mag er zeven maanden rondneuzen dankzij een beurs van het Japan Prijswinnaars Programma van het ministerie van onderwijs. Hij bekijkt voor UT-Nieuws het land van de rijzende zon eens gewoon door een onbevooroordeelde, zij het Europese blik. Aflevering vier.
