Twee leden van de buitenlandcommissie, Niels Geijsen en Sjoerd Lemm, leggen uit dat de reis onderdeel was van een heel studieproces, dat de deelnemende studenten moesten doorlopen. 'We hebben ons terdege voorbereid en ingeleefd in de economie en cultuur van beide landen.' Verplichte literatuur, speciale colleges met Midden-Oosten deskundigen, twee symposia van Studium Generale over Jeruzalem en Cairo, samenwerking met de Vakgroep Ontwikkelingskunde van de UT.
Eerst een macro-analyse van de politieke en sociaal-economische situatie in de twee landen, gevolgd door sector-onderzoek. Waarin, zeg maar, de chemische industrie, door de studenten in groepjes op onderdelen werd bestudeerd. Deze voorinspanning, waarbij het nuttige met het aangename werd verenigd, leverde de deelnemers 2,5 studiepunten op. Het leerzame effect van de voorstudie, die haar beslag kreeg in een uitgebreid rapport, was volgens Geijsen en Lemm dat de deelnemers inzicht kregen in de leefsituaties in Israël en Egypte. De enorme contrasten tussen die twee landen en de verschillen met de West-Europese cultuur. 'Dat voorkwam een cultuurschok, we waren goed voorbereid.'
De reis werd gemaakt met 22 ouderejaars, plus de vijf leden van de buitenlandcommissie van Alembic, aangevuld met vier wetenschappers van CT, waaronder hoogleraar Van der Linden. Vorig jaar toog Alembic naar Zuid-Afrika, volgend jaar is het vizier gericht op Canada.
Los van dit alles stond de wijze waarop het financieel fundament van de trip gestalte kreeg. Leverde sponsoring van bedrijven nauwelijks tien mille op, beduidend meer soelaas bood ook dit keer het betaalde literatuuronderzoek. 'We hebben in tweetallen elf opdrachten gedaan voor chemische bedrijven zoals Akzo. Er was begeleiding vanuit de faculteit en voor de oplossing van het probleem moest minimaal een acht gehaald worden. Dat leverde per project zes mille op en de studenten vier studiepunten.'
Klootschieten
De buitenlandcommissie deed er ook alles aan om de deelnemende groep tot een collectief te smeden. 'We zijn een keer gaan klootschieten en we hebben diverse keren samen gegeten. Dat helpt zeker, maar op de reis zelf valt dat wel 'es tegen.' Het leiding geven aan een groep, in dit geval mede-studenten, houdt het midden tussen 'beheersing en controle' en 'autonomie', ondervonden ook Geijsen en Lemm.
'Als organisatie moet je alles regelen, vooraf, tijdens de reis, na afloop. Je hebt geen moment rust. In feite lopen we hun geld uit te geven, dat schept verantwoordelijkheid aan onze kant en hier en daar teleurstellingen binnen de groep. Veruit de meeste programmapunten lagen vast, in tijd en organisatie, inclusief centrale afspraken op het gebied van eten, drinken en uitgaan. Daar liepen sommigen een beetje tegenaan.' Het tweetal vond ook, tijdens de bedrijfsbezoeken, dat sommige studenten een gemis aan sociale vaardigheid demonstreerden. Dat uitte zich in de interactie tussen de bedrijfsleiding en dedeelnemers.
Keuze
Anderhalf jaar geleden begonnen de eerste voorbereidingen voor de expeditie naar het Midden-Oosten. 'Je kiest voor een omgeving die sociaal-economisch en cultureel interessant is. De keuze viel op Israël en Egypte, twee buurlanden met een totaal verschillende achtergrond, met als centrale insteek de invloed die het vredesproces heeft op de economie van met name Israël.'
Wat op Niels Geijsen de meeste indruk maakte was de zestiger jaren stijl van enkele van de bezochte bedrijven. Dat betrof niet Shell of Gist Brocades, maar met name Iron & Steel, de Egyptische Hoogovens, met bijna twintigduizend werknemers, van wie de meeste uit hun neus lopen te vreten. Veertig jaar geleden neergezet met Russisch kapitaal, zonder oog voor het milieu en daar is niet veel aan veranderd. 'De directeur vertelde ons trots dat ze door een bepaalde ingreep in het productieproces de productie in één slag met 50 procent hadden weten te verhogen. Dat zegt wel iets over de lage efficiency van het bedrijf, dat aan het overschakelen is van 'plangeleid' naar 'markt'. Op zichzelf prima, maar ontslagen mocht die operatie volgens de directie niet kosten. Dus blijft alles zoals het was.'
Vanwege het gebrek aan regels in de plant, konden de studenten zich vrijuit bewegen en dat gebeurde prompt. Men nam foto's uit de meest onmogelijke hoeken en sommigen waagden het over de roodgloeiende stroom vloeibaar staal heen en weer te springen. 'We hebben daar zelf toen maar een eind aan gemaakt'.
Milieu
Geheel desastreus is de economische situatie niet. Aan weerszijden van Caïro verrijst een groot industriegebied, met veel faciliteiten voor de werknemers, samenwerking met het hoger technisch onderwijs, en een zeker milieubesef. Maar voor de rest is armoe troef.
'Je verbaast je erover dat de mensen met minimale middelen nog zover kunnen komen. Het is een superleuk volk, gastvrij, belangstellend. De bedrijvigheid is laag, de meeste mensen lijken hooguit door de bureaucratie aan het werk te worden gehouden. Een krat bier kopen in een supermarkt gaat zo maar niet. Nee, er komen eerst ten minste drie medewerkers aan te pas, die formulieren invullen en naar hartelust stempelen.'
'En men windt zich ook niet op. Toen zeven van onze studenten vastzaten in de lift duurde het een half uur voordat de hotelleiding in actie kwam. De deuren werden met geweld opengedrukt, zodat men tussen de aandrijfwielen van de lift door naar buiten kon. Er was nog net geen sprake van paniek, maar het begon daar binnen aardig benauwd te worden. Die dingen horen er kennelijk bij, je erover opwinden helpt niet. Terwijl je binnen zit te eten, staat buiten een slager in de felle zon vlees te hakken. Zit je tussen de koeien- en varkenspoten. Vreselijk onsmakelijk natuurlijk'.
Geijsen en Lemm vertellen dat ze allemaal een paar dagen zwaar aan de diarree zijn geweest. 'Dan slikten we pesticiden van de lokale apotheek, die in Nederland al dertig jaar verboden zijn. Ze leggen je darmen stil, maar het helpt uiteindelijk wel. Caïro moet je beleven, niet begrijpen. Het is een bizarre, ontzettend drukke en smerige metropool waar vier miljoen auto's tegen elkaar in toeteren en zich niet storen aan verkeersregels.'
Omgekeerd
Dan was Israël een heel ander verhaal, eigenlijk het omgekeerde. De industrie is er over het algemeen op moderne leest geschoeid, de producten kunnen de concurrentie met die van West-Europa met glans doorstaan, maar de mensen vallen bar tegen. 'De mentaliteit is er een van: er komt een dag dat we weer van de wereldkaart worden geveegd. De mensen zijn niet erg spraakzaam en alles lijkt op scherp te staan. Het straatbeeld is onrustig. Het militair vertoon is groot,om de haverklap sirenes en iedere dag wordt er door de politie, bij wijze van voorzorg, wel ergens een verdachte koffer opgeblazen, nadat het gebied is afgezet.'
Ze vertellen van de kroeg waar een onbekende man traangas naar binnen gooide, zodat iedereen, ook de Tukkers, naar buiten werd gedreven. De mensen wennen eraan, maar ze worden er niet vrolijker van. De factor gevaar speelt heel duidelijk mee. Men is altijd druk, druk, druk.'
Rosenthal
Het gezelschap bezocht bedrijven en instellingen, als Carmel Olefins, Israël Electric Company, het Weizmann-instituut, Oil Refineries, de universiteit van Tel Aviv, Rotem Amfert Negev, Dead Sea Bromine Compounds en de Ben Goerion Universiteit. 'De technologische kennis hebben ze in huis om, bijvoorbeeld, de milieuproblemen aan te pakken. Maar ze lijken er geen geld aan te willen uitgeven. Het korte termijn denken viert hoogtij. Fundamentele research, daar hebben ze nog nooit van gehoord. Ze kijken niet verder dan twee jaar vooruit.'
Het meest tot de verbeelding sprak echter de ontmoeting met de voor Nederlandse media werkende journalist Edo Rosenthal. 'Die man weet ontzettend veel. Hij geeft je veel meer inzicht in de achtergronden van het vredesproces en de conflicten die er spelen, dan de Nederlandse media. Vrede, dat is het gesprek van de dag. Iedereen praat erover. Men is heel erg met zichzelf bezig. De wereldschijnwerpers staan op Israël gericht. Dat is aan alles te merken.'
De twee leden van de buitenlandcommissie Sjoerd Lemm en Niels Geijsen.
