'Het ontwikkelen van een leerplan kun je vergelijken met het werk van een architect, die de blauwdruk voor een pand oplevert', verklaart Ellen Krabbe de achtergrond van haar onderzoek. 'Bij die ontwikkeling bepaal je de kaders, zoals bijvoorbeeld doelgroepkenmerken, mogelijke werkvormen en beschikbare tijd. Vervolgens moet het plan concreet uitgewerkt worden. De Stichting Leerplan Ontwikkeling is in 1975 opgericht om voor allerlei vormen van onderwijs leerplannen te ontwikkelen, die vervolgens door de scholen zelf uitgewerkt werden. Het was altijd een overheidsorganisatie, maar in 1999 vervalt de subsidie grotendeels. Dan moeten ze niet alleen de markt op, maar mogen ze die leerplannen ook concreet uit gaan werken. Dat betekent onder meer dat projecten korter gaan duren en er strakker afgerekend wordt op kwaliteit. Ik onderzocht, in hoeverre het ontwikkelen van leerplannen gestandaardiseerd kan worden.'
Standaard
Krabbe begon haar onderzoek met de constructie van een eigen standaard door het op de voet volgen van de ontwikkeling van zes leerplannen. Ze bekeek welke activiteiten daar minimaal bijhoren en welke keuzes er gemaakt worden. Krabbe: 'Op basis hiervan ontwikkelde ik een losbladig systeem van job aids, de Toolkit. Er is bijvoorbeeld een job aid waarop de verschillende "soorten" doelgroepen en werkvormen staan. Want voor een doelgroep met een laag opleidingsniveau kies je bij voorkeur voor weinig tekst en veel illustraties, of een video in plaats van een leerboek. De Toolkit maakt de keuzes zo expliciet mogelijk.'
Deze schriftelijke Toolkit vergeleek Krabbe met een computersysteem dat de Open Universiteit maakte om leerplannen te ontwikkelen: 'Ik vroeg tien ervaren leerplanontwikkelaars om twee plannente ontwikkelen, vijf met de Toolkit en vijf met de computer. Daarbij volgde ik precies wat ze deden, analyseerde ik de resultaten en vroeg ik naderhand hun mening over het hele proces.'
De resultaten waren enigszins paradoxaal. De experts waren het meest te spreken over de Toolkit, maar het gebruik van die Toolkit had invloed op noch de tijd die het kostte om een leerplan te ontwikkelen, noch de kwaliteit van de ontwikkelde leerplannen. Het computerprogramma steunde hen te weinig bij de ontwerpbeslissingen, maar stuurde wel het gedrag van de experts. Toch stelt Krabbe dat een computerprogramma het beste zal voldoen als middel om het proces in goede banen te leiden. Daarbij speelt een aantal factoren door elkaar heen. Krabbe: 'De schriftelijke Toolkit is het minst sturende, het minst dwingende instrument, en dat vinden de experts wel prettig. Daar komt bij, dat het computerprogramma volgens de experts eigenlijk sterker gericht is op de uitwerking dan op de ontwikkeling van leerplannen. En daar willen ze nog niet aan, hoewel ze binnenkort waarschijnlijk wel moeten. Voor die uitwerking is het wel een prima instrument.'
Dwingend
Eigenlijk vullen de instrumenten die Krabbe vergeleek elkaar dus aan. Vandaar dat ze nog wel mogelijkheden ziet het ontwerpproces verder te standaardiseren: 'De Toolkit zou tot een computerprogramma verwerkt kunnen worden dat sterker dwingend is dan de schriftelijke versie, maar uiteraard voldoende ruimte moet laten voor de ervaring en intu´tie van de experts. Daarmee kunnen veel keuzes expliciet gemaakt worden en kan de computer die keuzes registreren. Dat is belangrijk, omdat zo de opgebouwde ervaring in een database met ontwerpbeslissingen opgeslagen kan worden. Want ik heb gezien hoe vaak het wiel nu steeds opnieuw uitgevonden moet worden, en daar is straks geen tijd en geld meer voor. Verder is standaardisering belangrijk voor de overdraagbaarheid van projecten en voor het gezicht naar buiten toe.'
Ellen Krabbe
