Lijstjeskoorts trekt zich niets aan van rangen of standen. Voetbal, literatuur, of politiek - zo vlak voor de eeuwwisseling stellen kenners allerhande top-zoveels van de belangrijkste vertegenwoordigers op. Dit soort rangordes prikkelen de nieuwsgierigheid, maar zijn even discutabel als oppervlakkig.
Voor highbrows verscheen onlangs De denkers, een pil van ruim zeshonderd pagina's met - volgens de samenstellers - de belangrijkste filosofen, psychologen, natuurwetenschappers, sociologen, historici en economen van de twintigste eeuw. Dat levert portretten op van uiteenlopende figuren als Wittgenstein, Freud, Keynes, Einstein, Camus, en Jan en Annie Romein.
Gelukkig wijkt de lijst der denkers op één punt af van de doorgaanse lijstjes: ze is niet oppervlakkig. In gemiddeld tien dichtbedrukte pagina's wordt de biografie van de betreffende denker geschetst en diens werk kritisch beschouwd. De artikelen zijn diepgravend en toch begrijpelijk voor de leek. Ze eindigen steevast met een beknopte bibliografie.
Die degelijkheid staat in contrast met de manier van bundelen. Zo mist De denkers een auteurslijst. De lezer komt niets te weten over degene die hem voorlicht over Heidegger, Jung, Jean-Paul Sartre, en al die anderen. En dat is jammer, want bij navraag blijken de beschouwers met zorg uitgekozen kenners van hun onderwerp.
Redacteur Hans Achterhuis: 'Inderdaad erg jammer. Dit zijn auteurs met autoriteit. Ikzelf begin niet eens aan een stuk als ik de achtergrond van de auteur niet ken. Inderhaast zijn we die informatie vergeten op te nemen.'
Wat vreemd. De stukken zelf komen juist uiterst bedachtzaam over. Inhoudelijk wijst niets op een haastklus.
Achterhuis: 'De verklaring is simpel. De portretten bestonden namelijk al. Sinds 1985 werken we aan het Kritisch Denkers Lexicon, een losbladig naslagwerk met de volgens ons voornaamste denkers van deze eeuw. Inmiddels omvat dat lexicon zo'n 220 monografieën, waarvan we voor deze gelegenheid de 59 allerbelangrijkste gebundeld hebben.'
'De uitgever opperde het idee voor De denkers. Met het oog op de eeuwwisseling moest het boek er snel komen. Er was ruimte voor zestig personen, blijkbaar is er op het laatst één weggevallen.'
Kwalijker lijkt het ontbreken van een heldere inleiding waarin de redactie haar keuzes beargumenteert. Welke criteria hebben jullie gehanteerd?
'Echte harde maatstaven hebben we niet gebruikt. Eigenlijk was het een tamelijk intuïtief proces. Twee keer redactievergaderingen, en toen waren we er uit. Eerst hebben we de categorieën bepaald - hoeveel filosofen, hoeveel economen, historici, enzovoorts. Die 220 namen hadden we natuurlijk al. Daaruit hebben we alle vier onze 'persoonlijke zestig' gekozen. Daar zit natuurlijk veel overlap in: types als Freud, Sartre, Wittgensteinen Foucault kiest iedereen. Het werd pas spannend bij de minder vanzelfsprekende gevallen.'
Hoe losten jullie dat op?
'Argumenteren en compromissen sluiten. Daar ligt de kracht van deze redactie. Omdat de uitgever het Lexicon destijds zo breed mogelijk wilde opzetten, heeft hij vier verschillend georiënteerde redacteuren bijelkaar gezet.'
'Jacques De Visscher bijvoorbeeld is een filosoof van de harde lijn. Jan Sperna Weiland is veel meer een generalist, terwijl ik zorg voor inbreng uit de maatschappijwetenschappelijke hoek. Sytske Teppema heeft weer voeling met het new age-denken.'
'Een voorbeeldje uit het lexicon: wij zouden nooit met iemand als Rudolf Steiner zijn gekomen, Sytske wel. "Is goed", zei iemand toen, "maar dan moet George Steiner, de literatuurwetenschapper, er ook in." Ik op mijn beurt kan me geen denkerslexicon voorstellen zonder Gandhi bijvoorbeeld. Soms was het echt een kwestie van uitonderhandelen.'
Is het mogelijk om een denker recht te doen in tien bladzijden?
'Eigenlijk niet natuurlijk. Maar, om een cliché te gebruiken, dat is nu juist weer de uitdaging. Er staat overigens wel iets aardig op stapel: een nieuw boek met selecties uit het werk van deze 59 denkers. Het gaat De teksten heten. Dat moet een mooie aanvulling zijn.'
De denkers. Een intellectuele biografie van de twintigste eeuw. Samengesteld door Hans Achterhuis, Jan Sperna Weiland, Sytske Teppema en Jacques De Visscher. Uitgeverij Contact. Prijs: % 99,-
