Ieder jaar gaan twintig academici - op kosten van het ministerie van OC&W en het bedrijfsleven - naar Japan. 'Om mee te mogen heb je echt geen curriculum vitae van hier tot Tokyo nodig', zegt Croes terwijl hij zich excuseert voor het flauwe doch toepasselijke grapje. 'Ze zoeken geen corpsballen met grote ellebogen en een super cv die alles wel even gaan regelen. Integendeel, bescheidenheid en aanpassingsvermogen is van groot belang als je in Japan succesvol wilt zijn.'
Croes illustreert dit aan de hand van een Japans gezegde: Gou ni itte wa gou ni shitagae. Naar het Engels vertaald betekent dit: when you are in Rome, do as the Romans do. Croes: 'Je moet in Japan bijvoorbeeld nooit iets direct vragen. Laat altijd via een omweg doorschemeren wat je wilt, dan begrijpen ze je precies.
'Bovendien dien je de hiërarchische structuur van de maatschappij en vooral van het bedrijfsleven te respecteren. Daarin schuilt eigenlijk het grootste cultuurverschil. Nederlanders zijn zich vaak niet bewust van die nuances en kunnen zo met de beste bedoelingen een Japanse collega voor het hoofd stoten. Doel van deze reis was dan ook om ons van die verschillen bewust te worden om zo de communicatie te versoepelen.'
Croes raakte daarbij erg gefascineerd door de taal. 'Het aardige is dat je die hiërarchie duidelijk in het woordgebruik terugziet. Het Japanse vocabulaire vormt een precieze afspiegeling van de cultuur. Zo bestaan er wel zes verschillende beleefdheidsvormen om de diverse rangen en standen aan te duiden. Overigens, lang niet iedere Japanner weet dat precies. Studenten die net van een universiteit komen leren de subtiele verschillen ook pas in het bedrijfsleven.'
Omdat die communicatie zo gevoelig ligt, speelt het visitekaartje een belangrijke rol. Als twee Japanse zakenmensen elkaar ontmoeten, wisselen ze eerst kaartjes uit. 'In één oogopslag is duidelijk wie er tegenover je staat. Daar pas je dan je buigdiepte en taalgebruik op aan', aldus Croes.
Hijzelf had het geluk dat op zijn kaartje van het Japan-Nederland Instituut ook de naam van onderwijsminister Hermans stond. 'Een minister van onderwijs geniet in Japan waanzinnig veel aanzien. Meer dan topmensen uit het bedrijfsleven zelfs. Je kunt de reactie wel nagaan!', glundert Croes.
Tijdens de introductiecursus op zijn stagebedrijf leerde Croes de hiërarchische nuances en de fijne kneepjes van het buigen. 'Ik vind buigen een prachtige manier van groeten. Soms zie je op een station twee mensen op elkaar aflopen, die vervolgens een buiging maken, een heel mooi gezicht.'
De stage, een vast onderdeel van het Japanprogramma, volgde Croes bij het Yokogawa Research Institute. 'Dat klinkt als fundamenteel onderzoek, maar van die naam klopt eigenlijk niets, Japanners zijn niet zo goed in Engels.' Bij Yokogawa maken ze zogenaamde EMC-regulaties. Dat zijn richtlijnen die voorkomen dat elektronische apparaten elkaar storen. De telefoon mag niet gaan rinkelen wanneer iemand de magnetron aanzet.
De regelgeving op dit gebied is in Europa en Japan hetzelfde, alleen de VS kent afwijkende voorschriften. De mensen van Yokogawa onderzoeken de mogelijkheid van een wereldwijde EMC-regelgeving. Daarvoor moeten ze echter eerst de Amerikaanse richtlijnen goed begrijpen. Een dankbare taak voor Croes: hij moest zijn Japanse collega's uitleggen wat de Amerikanen precies bedoelden. 'Ik vond het een mooie opdracht, omdat ik echt iets voor het bedrijf kon doen. Terwijl je tijdens stages vaak alleen maar over iemands schouder meekijkt.'
Croes is ook bij klanten op bezoek geweest om apparatuur te testen. 'Even met de Shinkansen (hogesnelheidstrein) in twee uurtjes van Tokyo naar Kobe en Kyoto (500 kilometer) en weer terug!'
Tijdens zijn verblijf verbaasde Croes zich regelmatig over de grenzeloze gastvrijheid van de Japanners. Zo zat hij met een vriend in een restaurant te eten toen hij plots werd aangesproken door een wildvreemde Japanner. 'Of we een keer bij hem thuis kwamen eten? Japanners zijn heel nieuwsgierig en vinden het machtig interessant om met buitenlanders te praten die ook Japans spreken. Engels is voor hen toch een grote drempel. Dus wij bij die mensen thuis helemaal in de watten gelegd. Toen wij ons afvroegen wat we daar tegenover konden stellen, antwoordden ze dat als ze in Nederland waren ze wel aan zouden bellen. Daar moest ik wel even van slikken.
'Of die ene keer toen we aan het liften waren', herinnert Croes zich. 'Er stopte een busje met jongeren die, zo bleek later, voor ons uren omreden. Ze brachten ons van het noorden van Japan naar Tokyo. Terwijl ze daar zelf niet eens naar toe hoefden! Zoiets is in Nederland ondenkbaar.'
Door een jaar als Japanner te leven is Croes met andere ogen naar de Nederlandse cultuur gaan kijken: 'Neem bijvoorbeeld de metro: in Tokyo staat iedereen zeer gedisciplineerd op elkaar gepakt. Als iemand per ongeluk tegen iemand aanstoot, verexcuseren beide personen zich. In Nederland is dat precies omgekeerd, dan krijg je meteen ruzie.'
Toch is het niet zo dat Croes later bij een echt Japans bedrijf wil werken. 'Zoals ik al zei, zitten de ondernemingen daar hiërarchisch in elkaar. Daar krijg je als nieuweling niet zoveel vrijheden als hier. Ook is het veel lastiger om promotie te maken: de oude wijze mannen genieten daar veel aanzien en gaan voor. Om die status te bereiken, moet je vooral oud worden. Nee, dan ga ik liever bij een multinational werken die contacten met Japanse bedrijven onderhoudt.'
