Peter Timmerman
Het Orkest van het Oosten windt er geen doekjes om: ter opening van het nieuwe seizoen tart zij het noodlot. Na een relatief onschuldig begin met The Chairman Dances van de Amerikaan John Adams (1947) is het 'woord' aan twee gepassioneerde Russen: allereerst Serge Prokofiev (1891-1953). Hij schreef dramatische balletmuziek op Shakespeares Romeo and Julia, het beroemde toneelstuk over de twee Italiaanse geliefden die ten onder gaan aan de gruwelijke vetes waarin hun beider families verwikkeld zijn. Het Orkest van het Oosten verklankt een van de noodlottige momenten uit Romeo en Julia: Tybalts dood. Romeo is buiten zinnen geraakt omdat Tybalt zijn vriend Mercutio heeft gedood. Na een duizelingwekkende achtervolgingsscène slaat het noodlot toe: met vijftien messteken brengt Romeo Tybalt om het leven. De paukenist kan zich in deze passage flink uitleven: met vijftien verpletterende slagen markeert hij de doodssteken. Als Tybalt dood op de grond ligt volgt een wrange, sarcastische treurmars.
Met de muziek van de andere Rus, Pjotr Iljits Tsjaikovski (1840-1893), wordt het er niet vrolijker op. Het orkest speelt zijn vierde symfonie, de 'noodlots'-symfonie. In een van de brieven aan zijn weldoenster Nadezjda von Meck beschrijft Tsjaikovski wat hij met deze muziek wil uitbeelden: 'De inleiding is de kiem, het basisconcept van het hele werk. Dit is het lot, de onontkoombare macht die ons streven naar geluk frusteert en er met een jaloers oog op toeziet dat onze vrede en ons geluk niet al te volmaakt en zonnig zijn. Het is een macht die ons, als het zwaard van Damocles, voortdurend boven het hoofd hangt en de ziel altijd bitter stemt.' Die inleiding liegt er inderdaad niet om: met een dreigende inzet van de hoorns, later versterkt door trompetten en trombones, is de toon definitief gezet. Er zijn zeker gelukzalige momenten, zoete melodieën waarin Tsjaikovski wegdroomt, maar altijd ligt het noodlot op de loer: wreed wekt het de mens uit zijn dromen en werpt hem terug in de aardse realiteit.
Pas in het vierde en laatste deel vindt de componist een vorm van berusting. Hij staakt zij sombere overpeinzingen en wendt zich tot andere mensen. 'Ga naar de mensen toe. Kijk hoe zij van het leven genieten en zich helemaal kunnen overgeven aan het feestvieren. Wat zijn ze allemaal blij! Hun gevoelens zijn zo ondoordacht en simpel. Geluk bestaat, simpel en onbedorven. Wees blij met de anderen. Dat maakt het mogelijk te leven.' Of deze oplossing het noodlot kan bedwingen blijft zeer de vraag. Tsjaikovski slaagde er zelf niet in, hij bleef zeer neerslachtig. Zijn zesde en laatste symfonie, de 'Pathétique', is nog dramatischer dan de vierde...
Het openluchtconcert aanstaande zaterdag 4 september begint om 15.00 uur op de Oude Markt in Enschede en is gratis toegankelijk. Hopelijk slaat het noodlot niet toe in de vorm van een regenbui. Mocht dat toch het geval zijn, dan neemt het orkest zijn toevlucht tot het Muziekcentrum.
onderschrift:
Jaap van Zweden, die zijn sporen als violist al ruimschoots verdiend heeft, zwaait energiek de scepter over het Orkest van het Oosten.
(foto Johan Ghijsels)
