Nico Schulte Nordholt: 'Het Rotterdams raadslid dat waarschuwde voor het uitbreken van de pleuris in zijn stad wanneer Bush Afghanistan bombardeert, moeten we zeer, zéér serieus nemen. Als de Verenigde Staten een misstap begaan, is op heel veel plaatsen in de wereld de boot aan.'
Een statement? Nee. Schulte Nordholt, veel geraadpleegd Indonesiëkenner, laat zich niet tot boude uitspraken verleiden. Zijn meningen zijn stellig, maar hij vergezelt ze van bedachtzame en uitputtende analyses. 'Ik pleit voor genuanceerd handelen van alle partijen. Dan kan ik mezelf geen simplificerende oneliners permitteren.'
En: 'Elk conflict kent twee partijen. Ik hou me bezig met Indonesië, de grootste moslimnatie ter wereld. Momenteel vliegen daar T-shirts met Bin Laden erop als warme worstjes over de toonbank. Hoe komt dat? Beroepshalve probeer ik me te verplaatsen in de ánder. Ik probeer deze tragedie te bekijken door islamitische ogen. Let wel: dat betekent niet dat ik námens die ander spreek.'
Frits Bolkestein sprak ook niet namens de moslims toen hij de islam een 'boze, argwanende, jaloerse wereld vol wrok en ressentiment' noemde. Deelt u zijn visie?
'Dat heb ik niet gehoord. Als hij bedoelt dat wanneer je de middenoostenpolitiek van de Verenigde Staten van de afgelopen decennia vanuit moslimoptiek beziet, Amerika er arrogant op staat, ben ik het met hem eens. Maar ik ben bang dat Bolkestein dat niet bedoelt.
'Wel heb ik hem horen zeggen dat de islam een antwoord zal moeten geven op de niet te keren moderniteit. Daar heeft hij gelijk in. Fundamentalisme is zo'n antwoord, alleen met de rug naar de westerse wereld toe. Een doorslaggevend verschil tussen het westen en de islamitische cultuur is het gebrek aan zelfkritiek bij de laatste. Gematigde moslimleiders proberen ruimte te creëren voor een dergelijke bezinning. Een tijdrovend proces. Als dit conflict escaleert, zijn ze terug bij af.'
De eerste kogel moet nog afgevuurd worden. De Verenigde Staten gaan omzichtig te werk.
'Tot nu toe handelt de VS verstandig. Coalitievorming in het Midden-Oosten en ondertussen de druk op de Taliban opvoeren. Als ze maar eerst bewijzen dat Bin Laden schuldig is. Moslimleiders als Mubarak en Megawati snakken naar bewijslast. Als Amerika hieraan voldoet, bestaat kans op een mondiale catharsis, op een ongekende ontspanning. Zo niet, dan zal in menige moslimstaat de fundamentalistische oppositie de jihad uitroepen, vaak in eerste instantie tegen de eigen, met de Amerikanen heulende regering. Het is een dubbeltje op z'n kant.'
Laten we naar Nederland kijken. De multiculturele samenleving staat voor het eerst sinds haar bestaan onder hoogspanning. Kan ze een aanval op Afghanistan aan?
'Dat hangt van de aard van de aanval af. Als die onbezonnen is en niet gebaseerd op overtuigende bewijslast tegen Bin Laden, dan voorzie ik ernstige escalatie. In Nederland, maar ook elders in de wereld.
'Mijn referentiepunt zijn de Molukken. Daar hebben we gezien hoe jarenlang vreedzaam samenlevende christenen en moslims binnen de kortste keren als kemphanen tegenover elkaar stonden. Koneksitas noemen Indonesiërs dat. In extreme situaties ontmengt een multiculturele samenleving razendsnel. Moslims en christenen - toen, en in het huidige geval - komen plotseling haaks op elkaar te staan.'
Maar in Nederland zijn we toch verstandiger? Kok bezoekt moskeeën. Op de televisie veroordelen volledig geassimileerde moslims de aanslagen. Bent u niet te pessimistisch?
'Ik vrees van niet. Niemand had in 1997 kunnen voorspellen dat de Molukse samenleving zo snel zou polariseren. Koneksitas is een diep gewortelde neiging, dat zie je op het moment ook in de Amerikaanse samenleving.
'Die welbespraakte, hoogopgeleide islamitische medelanders in de praatprogramma's en gemeenteraden vertegenwoordigen helaas slechts een kleine toplaag. De meerderheid van de moslims in Nederland neemt niet deel aan de discussie. Die groep richt zijn schotelantennes op televisiezenders in het land van herkomst. En daar zal zo'n aanval op Afghanistan uiteraard worden afgeschilderd als een zionistisch-kapitalistisch komplot.
'Kok heeft die moskeeën trouwens veel te laat bezocht. Pas toen iedereen riep dat hij er heen moest, is hij er naar toe gegaan. Bush deed dat veel beter.'
Je zou het eerder andersom verwachten.
'Nou, nee. Bush is zelf diepgelovig. Die begrijpt hoe belangrijk zo'n gebaar is. Kok is a-religieus. Die schat zoiets verkeerd in.'
