`Weinig aandacht voor de inhoud'

Het drietal - hoogleraar Kees Aarts en de universitair docenten Martin Rosema en Henk van der Kolk - heeft een drukke zomer achter de rug. Nadat het kabinet Balkenende II op 29 juni viel, gingen zij aan de slag met het samenstellen van de enquêtevragen voor het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO). Dat is een langlopend inter-universitair survey-onderzoek rond de verkiezingen in de Tweede Kamer onder kiezers in Nederland. Al sinds 1971 worden door middel van enquêtes politieke opvattingen, politieke verschijnselen, stemgedrag en andere kenmerken vastgelegd in een dik naslagwerk. Voer voor wetenschappers, die daarmee de politieke ontwikkelingen weer kunnen bestuderen. Hoogleraar Aarts vertelt dat de UT dit jaar de voortrekkersrol speelt in het NKO. `Het NKO is sinds begin jaren zeventig een gezamenlijk project van alle leerstoelhouders politicologie in Nederland. Bij elke Tweede Kamerverkiezing krijgt één van de centra voor verkiezingsonderzoek aan de universiteiten de taak het NKO voor te bereiden, uit te voeren en erover te rapporteren. In 1998 deed de UT dat en nu weer. We zitten er dus heel dicht op.'

Martin Rosema onderzocht op basis van eerdere gegevens uit het Nationaal Kiezersonderzoek de effecten van strategisch stemgedrag in Nederland. `We dachten altijd dat strategisch stemmen in Nederland niet voorkwam', vertelt hij. `Maar het aantal strategische stemmers is veel groter dan gedacht. Kiezers laten zich steeds meer leiden door hun voorkeur voor een bepaalde coalitie en minder door loyaliteit aan een partij. Dat kost de kleinere partijen stemmen.' Rosema denkt dat het om zo'n tien tot vijftien zetels gaat. `Een behoorlijk grote groep dus, deze strategische stemmers. Midden jaren tachtig waren ze nog op één hand te tellen.' Die groei komt volgens Rosema doordat kiezers steeds minder binding hebben met partijen. `In de jaren tachtig had vijftig procent van de kiezers nog een sterke voorkeur voor één partij. Door de ontzuiling en doordat er steeds minder ideologische verschillen tussen de partijen zijn, is dat nu nog maar twintig procent.'

De effecten van strategisch stemmen dringen nu ook door in de politiek, merkt Rosema op. Zo heeft de ChristenUnie zelfs als leus: `Stem Strategisch, stem ChristenUnie'. `Die leus hebben ze niet voor niets. Veel sympathisanten van de ChristenUnie stemmen meestal, uiteindelijk, op het CDA.Ook Groenlinks heeft laten weten dat zij zich de dupe voelen van strategisch stemgedrag. Kleine partijen hebben er simpelweg last van, want ze worden door hun sympathisanten niet als mogelijke regeringspartner gezien. Dat proberen deze partijen in de huidige campagnes duidelijk te veranderen. Maar ook grote partijen gebruiken het om nog meer kiezers naar zich toe te trekken. Ze leggen de nadruk op welke partij de grootste wordt of wie de nieuwe premier zal worden.'

Het `strategisch stemmen' is dus hot. Ook in de media is volop aandacht voor dit fenomeen, waardoor het effect eigenlijk alleen maar wordt versterkt. Rosema: `De media besteden nog maar weinig aandacht aan de inhoud van partijprogramma's. Ze zoomen vooral in op verwijten die over en weer worden gemaakt. Dat vind ik wel een vorm van Amerikanisering. De media moeten toch bovenal als functie hebben om het publiek te informeren.'

Dat vindt ook collega Henk van der Kolk.`De nadruk die journalisten op de politici leggen, is wel heel groot. Daar erger ik me aan. Het gaat eigenlijk helemaal niet over de dingen waar het juist wél om zou moeten draaien, zoals vraagstukken rondom WAO, ontslagrecht of Europa.' Net als collega Rosema was ook Van der Kolk nauw betrokken bij het opstellen van de vragenlijsten voor het Nationaal Kiezersonderzoek. `We hopen op een hogere respons dan in 2002. Dat maakt het onderzoek betrouwbaarder en daarmee ook interessanter voor wetenschappers.'

Van der Kolk noemt de verkiezingsstrijd nu nog `saai'. `Eigenlijk draait het alleen maar om de vraag wie de grootste partij gaat worden, de PvdA of het CDA. De formatieperiode na de uitslag kan daarentegen wel eens heel interessant worden.' De politicoloog doet ook onderzoek naar de manier waarop verkiezingen plaatsvinden. `Ons huidige kiesstelsel is niet noodzakelijkerwijs het beste: burgers hebben bijvoorbeeld geen invloed op coalitievorming. In het Burgerforum Kiesstelsel, waar ik nauw bij betrokken was, werd dat door veel mensen als een belangrijk minpunt van ons kiesstelsel genoemd.'

Kees Aarts, vorig jaar benoemd tot hoogleraar politicologie én bestuursvoorzitter van de Stichting Kiezersonderzoek Nederland, richt zich in zijn onderzoek op vergelijkend electoraal gedrag. Oftewel: kiesgedrag vergelijken tussen verschillende landen. `Met zo'n dertig a veertig landen zijn er afspraken gemaakt over de enquêtevragen, zoals die in het NKO worden gesteld. Op die manier is vergelijkend onderzoek op internationaal niveau mogelijk.'

De weken rondom deze verkiezingsperiode zijn drukker dan anders, bevestigt de hoogleraar. `Ik krijg veel verzoeken om iets te zeggen, bijvoorbeeld over het nut van opiniepeilingen. Daarover kan ik kort zijn: peilingen zijn notoir onbetrouwbaar. Ze stijgen, dalen en veranderen van dag tot dag. En dat heeft vaak niets te maken met echte veranderingen van opinies. Bovendien krijgt de burger een overdosis aan peilingen voorgeschoteld, dat maakt objectieve beeldvorming er niet gemakkelijker op. De Stemwijzer invullen is nog altijd de beste optie om inhoudelijk een goede stemkeus te maken.'

Natuurlijk zijn de verkiezingen hét gesprek van de dag, binnen de wandelgangen van de vakgroep Politicologie en Onderzoeksmethoden in het Capitool. `Maar dat is elders ook zo', aldus Aarts. `Mijn collega's doen onderling ook nog eens aan polls. Ik niet hoor, daar waag ik me niet aan. Wat ik voorspel, komt toch nooit uit.'

Rosema: `Kleine partijen hebben last van strategisch stemmen.' (Foto Arjan Reef)