Prachtig vindt Schipper het Tibetaanse spreekwoord honderd mannelijke en honderd vrouwelijke eigenschappen maken de mens volmaakt. `Klinkt mooi hè? Een ideaal plaatje voor onze globaliserende wereld.' Toch zijn er maar weinig volkswijsheden waarin de vrouw bejubeld wordt. Sterker nog: vrouwen komen er meestal bekaaid af. En dat is een wereldwijd patroon, ontdekte Schipper. Volgens haar komt dat door onze geïnternationaliseerde denkpatronen. `We zijn geprogrammeerd tot man of vrouw en hanteren onbewust de daarbij horende beelden en denkwijzen. Een voorbeeld? De meeste vrouwen willen zelf graag een man die groter is dan zij. Het zou langzamerhand eigenlijk niet meer moeten uitmaken of je vriend een kop kleiner is, maar er wordt nog vaak om gelachen!'
Ook in de titel van haar boek Trouw nooit een vrouw met grote voeten schuilt een waarschuwing. Het spreekwoord is afkomstig uit Mozambique en Malawi. Schipper: `Grote voeten kan fysiek wijzen op een vrouw die groot is, maar in wezen slaat dat beeld van die grote voeten op de talenten van vrouwen. Die vormen blijkbaar een bedreiging vanuit het perspectief van mannen.' Toen ze in Peking dit spreekwoord citeerde, moesten mensen lachen. `In China bestaat letterlijk dezelfde waarschuwing over grote vrouwenvoeten. Bij ons in Europa is eeuwenlang de wijsheid doorgegeven: een vrouw die Latijn kent,vindt nooit een man en komt slecht terecht. Latijn betekent hier studeren. Hoewel de gezegden totaal verschillend zijn, komt de waarschuwing op hetzelfde neer: vrouwen die te veel kennis hebben zijn moeilijk te hanteren. Gelukkig zijn we dat idee al aardig kwijt geraakt!'
Omdat mannen vroeger het woord voerden in het publieke leven en vrouwen geacht werden te zwijgen, konden mannen spreekwoorden naar hun hand zetten. `Dat is logisch, maar het onthutsende is dat de waarschuwingen van toen nog steeds van invloed zijn!'
De vrouwonvriendelijke toon is volgens Schipper gebaseerd op twee angsten die onder mannen leven. `Eén vrees is dat ze niet de echte vader zijn van de kinderen die de vrouw baart. De uitdrukking `de naam van de vader is het geheim van de moeder' verwijst hier heel duidelijk naar.' Schipper zegt dat dit ook een reden is van ál die opgelegde regels voor vrouwen. `Flink in de kleren om alles te bedekken en veel thuis zitten.'
De andere angst is het verliezen van privileges. In spreekwoorden worden vrouwen vaak aan het huishouden gekoppeld zoals `een vrouw is het beste meubelstuk in het huis en waar de vrouw de broek aan heeft, draagt de man het schort. Dit soort waarschuwingen aan het adres van mannen en de vele dwingende voorschriften voor vrouwen onthullen onzekerheid en angst over de bestaande verhoudingen.'
Schipper vertelt dat ze in Afrika, waar ze van 1964 tot 1972 in Congo literatuur doceerde en onderzoek deed, begon met het verzamelen van spreekwoorden over vrouwen. `In 1985 vroeg een Engelse uitgever mij een boek te redigeren over literatuur uit verschillende werelddelen en het leek me leuk om elk hoofdstuk met een spreekwoord te beginnen.' Ze ontdekte dat die boodschappen tal van overeenkomsten vertoonden. `Moeders komen er bijvoorbeeld wél goed vanaf. Zij hebben alles over voor de kinderen, ze worden door hun kinderen op handen gedragen. De moeder prijst haar kinderen altijd, al zijn ze nóg zo lelijk. Spreekwoordelijk vertaald: moeder tegen kakkerlak: kom hier, mijn schoonheid. Verder worden echtgenotes als problematisch afgeschilderd, Een vrouw die verliefd is, is zelfs God te slim af, en zijn weduwen verdacht, want zij zullen hun man wel om zeep geholpen hebben.'
Schipper vertelt dat de oudste bekende spreekwoorden vierduizend jaar geleden in het oude Irak, Mesopotamië, op kleitabletten werden gegrift. `Ook daar werden mannen al gewaarschuwd voor de scherpe tong van vrouwen. Voor Europa heeft Erasmus er heel wat opgetekend en hier en daar komen er spreekwoorden bij. Baas in eigen buik bijvoorbeeld of De hele wereld is een hotel voor mannen.' De Leidse hoogleraar zegt dat die nieuwe uitdrukkingen te maken hebben met publiciteit en reclames én dat ze geleidelijk ook meer de belangen van vrouwen vertegenwoordigen. `In Bangladesh is een recente overheidsslogan: Geeft mij een moeder die naar school is geweest en ik geef je een welvarende natie. En wie kent niet de bekende uitdrukking een slimme meid is op haar toekomst voorbereid?
Tijdens het Studium Generale, vanmiddag van vier uur tot half zes in het Amphitheater, vertelt Mineke Schipper, in het Engels, ook over spreekwoordelijke beeldvorming over mannen en vrouwen in een globaliserende wereld.
 |
| Mineke Schipper |
