Het interview met Baneke had oorspronkelijk een heel ander thema: het Nederlandse tbs-systeem (zie kader), maar onder druk van de gebeurtenissen van de afgelopen weken liep het anders. Niet in de laatste plaats omdat Baneke zelf diverse malen vaders en moeders heeft onderzocht die hun eigen kinderen en partner hebben gedood.
Het Haarlemse familiedrama is volgens Baneke niet te vergelijken met het Hengelose. `Het Haarlemse is veel destructiever, veel agressiever. Een man, zoals ik lees in de media, doodt eerst zijn schoonmoeder en springt dan met zijn beide kinderen voor de trein. Vreselijk.
`Wat opvalt als je kijkt naar die familiedrama's, is dat bij diverse daders die ik zelf heb onderzocht het gevoel leefde: ik ga met mijn kinderen naar de hemel. Het is een vreemde tegenstrijdigheid, want in de meeste godsdiensten is doding van je kinderen de grootst mogelijke zonde.'
Lijkt het zo of komt dit soort drama's veel meer voor dan vroeger?
`Of het tegenwoordig vaker gebeurt dan vroeger, weet ik niet. Daar bestaan voor zover ik weet geen cijfers van. Maar wat wel zo is: de impact is veel groter. Vroeger bleef dit soort verhalen binnen een dorp, nu komt het veel vaker en veel uitvoeriger naar buiten. Als er een familiedrama in Australië plaatsvindt, weten we dat ook hier vrijwel meteen. Daar zit ook een vreemd soort dubbelheid in, want in een maatschappij als de onze word je zo veelvuldig geconfronteerd met drama's dat je zou zeggen dat je er ook immuun voor kan worden.'
Wat drijft iemand die zijn gezin doodt?
`Mensen die dit soort dingen doen, zijn mensen met een geschiedenis, met een psychische beschadiging. Mensen die moeite hebben om op een normale manier aandacht te vragen. Dan zie je dat ze dat op een extreme manier doen. Als je de berichtgeving volgt over dat familiedrama in Hengelo, dan lees je dat er op het eerste oog niets met het betreffende gezin aan de hand leek. Achteraf hoor je dat het gezin waarschijnlijk te kampen had met grote schulden. En ik ben ervan overtuigd dat schaamte in dit soort zaken altijd een voorname rol speelt. Inherent aan schaamte is immers de wil om iets geheim te houden. En mensen die langdurig schaamte voelen, worden vaak depressief of, als ze zich volledig afschermen voor die gevoelens, agressief. Vergis je niet: mensen zijn in extreme situaties tot alles in staat. Iedereen kan in een situatie komen waarin hij zich wanhopig voelt. En Dante schreef het al: wanhoop is de onderste ring van de hel. Als je absoluut geen hoop meer hebt, wat rest je dan?'
De voorzitter van slachtofferhulp Nederland pleitte maandagmiddag op het Radio 1 Journaal voor terughoudendheid van de media wanneer het gaat om verslaggeving over familiedrama's. Het zou mensen aanzetten tot kopieergedrag.
`Zeker als de verslaggeving gedetailleerd is, ja. Maar wat ik vanochtend op de autoradio hoorde over Haarlem vond ik behoorlijk, temeer omdat die voorzitter van Slachtofferhulp uitvoerig aan het woord kwam. Maar goed, misschien lees ik de kranten niet waarop hij doelt. Het is wel zo dat de ene gebeurtenis de andere lijkt uit te lokken. In de jaren negentig heb ik in de regio Amsterdam bijvoorbeeld drie vaders onderzocht die korte tijd na elkaar hun kinderen hadden gedood en geprobeerd hadden zelfmoord te plegen. Dat zie je nu weer. Voor iemand die kwetsbaar is, kan te gedetailleerde verslaggeving net dat ene zetje betekenen. Dat kennen we ook van suïcides.'
 |
| UT-hoogleraar Joost Baneke: 'Mensen die langdurig schaamte voelen worden depressief of, als ze zich afschermen voor die gevoelens, agressief.' (Foto: Frans van der Veeken) |
`Tbs heeft ook goede effecten'
De discussie over het Nederlandse tbs-systeem is na een aantal gebeurtenissen met fatale afloop in een stroomversnelling geraakt. Weg met dat systeem, de daders moeten levenslang achter tralies, luidt de stem des volks.
Baneke vindt dat die gevoelens van onrust serieus genomen moeten worden, maar toegeven aan die stem, nee. `De onvrede van het volk kostte de gebroeders De Witt in de 17e eeuw ook de kop. Het is net als met die discussie over het dubbele paspoort: je moet haar met argumenten voeren.'
Als je kijkt naar genezingspercentages in de klinische psychiatrie en psychologie, dan doet tbs het helemaal zo slecht nog niet, zegt Baneke. `In tbs-klinieken weten ze mensen vaak zo te reguleren in gedrag en gevoel dat de recidivekans veel kleiner is. Het is jammer dat de positieve effecten zo weinig zichtbaar worden gemaakt.'
Baneke moest onlangs opponeren tijdens een promotie met een aansluitend symposium op de Amsterdamse VU. De vader van Joes Kloppenburg was daar ook aanwezig. `Ik heb de beide mannen onderzocht die zijn zoon hebben doodgeschopt. Hij zei al tijdens de eerste zittingsdag: “Ik heb liever dat ze drie jaar tbs krijgen en er een beetje beter uitkomen dan dat ze dertien jaar moeten zitten.” Bewonderenswaardig. Hij was niet bezig met wraak, maar met: hoe voorkomen we dit in de toekomst? Deze man is een voorbeeld.'
