Een teleurstelling kan een aansporing voor een alternatief zijn. Ik ging vol verwachting naar de opening van het academisch jaar, een gezamenlijk initiatief van UT en Saxion, onder de dacht ik duidelijke slogan Stronger together. Maar tijdens de overigens aardige bijeenkomst met aanwezigheid van de minister-president en de burgemeester van Enschede ging het niet of nauwelijks over het samengaan van de beide onderwijsinstellingen.
Ik reageerde mijn teleurstelling af op LinkedIn en met een ingezonden stukje in TC-Tubantia over een wenselijke fusie van UT en Saxion. Dit leidde tot een contact met een redacteur van U-Today, die mij wees op een heel relevant boekje verschenen in 2020 en geschreven door collega-UT-emeritus Floris Cohen: ‘De ideale universiteit’ is uitgegeven door Prometheus Amsterdam en is heel leesbaar, beknopt en hier en daar heel geestig. Het heeft mij geholpen mijn gedachten over dit onderwerp te ordenen.
Voor Cohen is de ideale universiteit een samengaan van Hbo en Wo met initiatieven van onderop; het vertrekpunt ligt bij het belangrijkste onderdeel van de organisatie: de vakgroep. Een kenmerkende passage in het boekje is deze:
‘Met ‘samengaan’ bedoel ik uitdrukkelijk niet een volledig in elkaar opgaan waarbij niemand meer weet waar zij (of hij, dat kan natuurlijk ook) nu eigenlijk aan toe is. Ik beoog alleen een in elkaars nabijheid van elkaars wederzijdse deskundigheden profijt trekken. In het huidige bestel, waarbij in de regel universiteit en hoger beroepsonderwijs gescheiden circuits vormen, is daar geen sprake van en zijn daar ook nauwelijks mogelijkheden voor. En ik merk alvast in het voorbijgaan op (…) dat zo’n fusie in één klap een oplossing biedt voor het probleem van de talrijke studenten die in de loop van hun eerste jaar merken te hoog dan wel te laag of in elk geval mis te hebben gegrepen: het alternatief (van universiteit naar HBO of andersom) ligt letterlijk pal naast de deur en de overstap laat zich goed voorbereiden en vlot voltrekken.’ (Cohen, p 26).
Gebruikte ik eerder voor de fusie de afkorting HOI (Hoger Onderwijs Instelling), Cohen gebruikt de vanzelfsprekende combinatie WHBO.
Behalve het op een gemakkelijke manier hulp bieden bij de studiekeuze aan studenten, liggen er nog meer voordelen voor de hand na het vormen van een WHBO-universiteit. Ik denk aan hoogleraren, lectoren en ander personeel in de vakgroepen dat deelneemt aan gezamenlijke onderzoekprogramma’s. Hieruit kunnen ook afstudeerprojecten met begeleiding aan studenten worden aangeboden. Een goed idee van Cohen (pp 30-31, 34) in dit verband is ook het integreren van het Studium Generale in het tweede studiejaar, verplicht voor alle studenten. Hierin komen vragen aan de orde over wat wetenschap eigenlijk is en het grote belang ervan voor de samenleving.
Het ligt verder voor de hand om financiële voordelen in de vorm van kostenbesparingen te noemen. Denk aan gecombineerde onderwijsadministraties, vakgroepsecretariaten, onderzoekmanagement en personeelszaken.
Het is niet verstandig een landelijk uniform model WHBO aan alle instellingen op te leggen, want dat gaat niet werken. Beter is het de mogelijkheid te faciliteren voor die instellingen die aan de eigen organisatieontwikkeling willen werken. Evenals Cohen zie ik dan een situatie ontstaan van solo-HBO’s en solo-WO’s met daarnaast een aantal universitaire WHBO’s.
Ik hoop dat er in Twente zo een komt, want er is nu alle aanleiding toe. Het ziet er naar uit dat er op de onderwijsbegroting flink zal worden bezuinigd. Bovendien neemt demografisch het aantal potentiële studenten af. Alle reden om de organisatie doelmatiger en doeltreffender te maken. Hoewel dit niet mijn juridische specialiteit is, ben ik (toch) geneigd te denken dat het realiseren van een Twentse WHBO binnen de huidige wetgeving mogelijk is.
Mag ik tot slot nog een keer Cohen aan het woord laten?
‘Graag zal ik, waar daartoe uitgenodigd, nader toelichten en aanmoedigen. Maar het jungle-slingerpad naar het doel kan niet door een (..)-jarige emeritus hoogleraar worden uitgehakt. Wie, (…), kunnen en doen het wel?’ (Cohen, p 121).
Studenten en anderen op vakgroepniveau zouden het streven naar een WHBO van onder naar boven kunnen stimuleren. Andersom zouden de besturen van Saxion en UT, topdown, de ontwikkeling kunnen inzetten.
Stronger together!
Prof em. mr Antoni Brack
