In een urenlang debat spraken Tweede Kamerleden dinsdagavond met elkaar en met minister Robbert Dijkgraaf over het wetenschapsbeleid, en dan met name over academische vrijheid en kennisveiligheid.
Dijkgraaf wilde de problemen niet groter maken dan ze zijn. ‘Ik heb het gevoel dat het tot nu toe in Nederland zogezegd niet zo’n vaart loopt. Dat klinkt wat badinerend, maar ik zie misschien wat grotere misstanden in de rest van de wereld.’ Maar hij wilde ze ook niet onder het tapijt vegen.
Sponsoring
Eerder sneden allerlei partijen het onderwerp op verschillende manieren aan. Peter Kwint van de SP bijvoorbeeld hekelde de ‘sponsoring’ van leerstoelen door het bedrijfsleven en het ontslag van kritische docenten via het argument van de ‘verstoorde werkverhouding’.
Dijkgraaf kon er niet zoveel over zeggen. De rechter gaat over verstoorde werkverhoudingen, de minister niet. Wel erkende hij een spanning tussen het arbeidsrecht enerzijds en ‘de mate waarin de docent zich veilig kan uitspreken anderzijds’. Hij beloofde het mee te nemen in zijn aanpak van de sociale veiligheid in het hoger onderwijs.
En natuurlijk moet bij externe financiering de academische onafhankelijkheid gewaarborgd blijven; daar was iedereen het wel over eens. Hoe het dan met die Zuidas-kantoren zit die bij vier universiteiten invloed uitoefenen op het lesprogramma? ‘Toen ik dat las moest ik ook diep fronsen’, gaf de minister toe. Maar er komt een onderzoek en hij wil de uitkomsten daarvan afwachten.
Woke
Andere partijen, zoals PVV en FvD, richtten hun pijlen op het woke-gedachtegoed aan de academie, met als voorbeeld de ophef rond UvA-docent Laurens Buijs, die zich verzet tegen het idee van non-binariteit. Kunnen onderzoekers zulke ideeën nog wel delen?
Er loopt een onderzoek naar zelfcensuur in de wetenschap, memoreerde Dijkgraaf. ‘Dit is wel een verschijnsel dat we wereldwijd zien’, zei hij over ‘woke’. ‘Ik heb het gevoel dat we daar alert op moeten zijn. Mijn eigen standpunt is: als een universiteit één ding moet zijn, dan is het een plek waar zoveel mogelijk verschillende meningen klinken.’ Zolang het gesprek maar gevoerd wordt volgens de academische regels, op basis van onderzoek.
Wat de kwestie-Buijs betreft: hij wacht het onderzoek van de Universiteit van Amsterdam af. Waarom hij zich in schriftelijke antwoorden op Kamervragen toch alvast had uitgesproken over het label ‘non-binair’? Toen droeg hij de pet van ‘minister van emancipatie’, zei hij. ‘Ik vind het heel goed dat er discussies worden gevoerd, maar ik moet wel alert zijn op het uitsluiten van mensen. Ik heb trouwens niet gezegd dat dat in deze casus het geval is.’
Laveren
Zo laveerde hij langs de moeilijke kwesties: de ene keer met een nuancering, de andere keer met een verwijzing naar komend onderzoek. Komt de academische vrijheid in het geding als je afhankelijk bent van een financier? Niet per se, want iedereen heeft uiteindelijk financiering nodig.
En al die tijdelijke contracten, die het moeilijk maken om je uit te spreken? Ja, Dijkgraaf wil graag meer vaste contracten in het wetenschappelijk onderzoek. ‘Ik zeg niet dat het de oplossing is voor al deze problemen, maar de toename van al die tijdelijke contracten heeft wel geleid tot een afbraak van de academische vrijheid.’
Racisme
Zo zocht hij ook de nuance in een botsing tussen GroenLinks en de PVV over kennisveiligheid. Lisa Westerveld van GroenLinks snapte de maatregelen wel, maar waarschuwde ook voor het risico van racisme. Studenten worden erop aangekeken als ze uit een onveilig, niet-democratisch land komen: alsof ze allemaal hierheen zijn gestuurd om bepaalde kennis te delen. Hoe kan de minister voorkomen dat hele groepen worden gediscrimineerd omdat een aantal mensen uit die groep iets verkeerd doet?
Het gaat hierbij niet om racisme, wierp Harm Beertema van de PVV tegen. ‘Het racisme is niet het grote gevaar. Het grote gevaar zit veel meer in de geopolitieke overwegingen die heel belangrijk zijn.’ Hij herinnerde aan de Pakistaanse wetenschapper die in Nederland kennis had vergaard waarmee Pakistan een atoombom kon bouwen.
Dijkgraaf wees op de Iraanse vluchtelingen en de Nederlanders met een Chinese achtergrond. We moeten inderdaad oppassen om iemand met een bepaalde achtergrond automatisch als gevaarlijk te labelen, vond hij. Je moet kijken waar het risico ligt en dat zo klein mogelijk maken. ‘Met de kanttekening dat als bepaalde landen zich op bepaalde wijze gedragen, dat je daar strengere procedures voor zal krijgen.’
Moties
De Tweede Kamer kon er een eind in meegaan, maar de leden willen toch moties indienen om de koers van het kabinet de goede kant op te duwen. Het debat wordt dus vervolgd.
