`De beste tip? Blijf koel'

Ze zijn er echt: studenten die in onveilige, vervelende en vooral onverwachte situaties belanden tijdens stage of afstuderen in het buitenland. Een enkeling keert daarom voortijdig terug naar Nederland. Maar je hoort en leest er eigenlijk nooit over. Want ergens hebben studenten het gevoel dat ze falen, dat er zware verplichtingen zijn naar hun opdrachtgever en dat het slechte reclame is voor hun universiteit. Een rondje langs enkele stagecoördinatoren van de UT bevestigt dat beeld. Afgebroken stages? Nooit. Ja, vijftien jaar geleden een keer, maar dat was een wel heel uitzonderlijke situatie.

Drie UT-docenten, nauw betrokken bij buitenlandse stages en afstudeerprojecten, zijn bereid om het een en ander te vertellen. Jan Schreuder is stagecoördinator van de opleiding toegepaste wiskunde: `Afbreken van stages of afstuderen komt weinig voor en is in veel gevallen te voorkomen, mede dankzij goede inbreng van stagecoördinatoren. Het begint allemaal met goede voorlichting.' Sirp de Boer en Stephan Maathuis zijn docenten en stagebegeleiders bij de sectie International Management (voorheen Technology and Development Group) van de faculteit BBT: `Uit gesprekken achteraf horen we wel eens wat er niet zo leuk was en deze zaken komen ook naar voren in de reflectieverslagen. Toch voeren positieve ervaringen altijd de boventoon. Wij weten dat je je op een heleboel zaken kunt voorbereiden, maar in de praktijk ligt dat genuanceerder. Persoonlijke en externe aspecten kunnen roet in het eten gooien.' Zoals een cultuurshock.

Doodmoe

Na weken van voorbereidingen, het halen van de laatste inentingen, stress rondom het afscheid van ouders en vrienden, stap je eindelijk dat vliegtuig in met hoog gespannen verwachtingen. Na een niet al te comfortabele reis van vijftien uur stap je doodmoe uit op het vliegveld van Pakistan. Om over te stappen op de volgende vlucht. Maar die is al weg. Wat nu? Taxichauffeurs drommen om je heen, bereid om je waar dan ook naar toe te rijden. Maar je begrijpt de taal niet, het is bloedheet, je krijgt het Spaans benauwd van zoveel mensen en helder denken lukt door oververmoeidheid ook niet meer. `Dat overkwam mij als student', vertelt Stephan Maathuis. `En dan is het heel gemakkelijk om zo'n taxi in te stappen voor een rit van tweehonderd dollar. Ik besloot om een hotel te boeken, even bij te slapen en de volgende dag pas mijn andere vlucht te gaan regelen.'

Zijn collega Sirp de Boer: `Ik vraag altijd aan studenten: wat ga je doen zodra je dat vliegtuig uitstapt? Daar moeten ze dan even over nadenken. Wel zo verstandig.' Een cultuurshock heeft veel te maken met het hebben van té hoge verwachtingen. Opeens is `lekker warm' in India toch wel `erg heet'. `Dat is normaal. Eenmaal gesetteld, kom je in een fase van bezinning en aanpassing. Een enkeling kan dat niet, die is te zeer gebonden aan zijn of haar achtergrond', zegt De Boer.

Formeler

Stagecoördinator Jan Schreuder noemt cultuurverschillen als grootste obstakel. En niet eens die aan de andere kant van de wereld, ook in Duitsland en België kan het er al verassend anders aan toe gaan. `Formeler vooral', zegt Schreuder. `Een veel grotere afstand tussen baas en werknemer en docent en student. Goed om dat van tevoren te beseffen. Vrouwelijke studenten wijs ik op het mannenbolwerk, helaas bij veel bedrijven nog aan de orde, waarin ze belanden. In veel landen willen mannen niet door vrouwen ondervraagd worden. Daar kun je terecht tegen zijn, maar het is een behoorlijk domper tijdens je stage.'

Een mooi voorbeeld van zo'n cultuurverschil komt uit de Verenigde Staten, waar het merendeel van de TW-studenten stage loopt. Schreuder: `De student wordt verwelkomd met: `Hi, I am Bob and my door is always open'. Nou, vergeet dat maar: de deur is dicht en als je hem aan durft te spreken stampt-ie je zo de grond in.'

Zelfredzaamheid is heel belangrijk, zijn de drie UT-docenten van mening. `Anders ga je kopje onder', aldus De Boer. `Het hoofd koel houden is dan ook de beste tip die ik kan geven', vult Maathuis aan. `Want inhoudelijk, organisatorisch en cultureel kun je nog zo goed voorbereid zijn, soms komt het écht op je anticipatievermogen aan.' En dat is helemaal het geval als je alleen reist. Ongeveer de helft van de studenten die via de sectie International Management naar het buitenland vertrekken, gaat vaak met z'n tweeën. Degenen die wel alleen reizen, zijn de meer individueel ingestelde en soms meer ervaren reizigers. `Voordeel met z'n tweeën is dat je van je af kunt praten. En in praktische zin is het handig: want hoe ga je in je eentje met al je bagage naar het toilet, in het bomvolle treinstation van Dhaka in Bangladesh?'

Heimwee kan altijd en overal onverwachts opdoemen. Helemaal als het thuisfront meldt dat er een zieke in de familie is of als oma overlijdt. De Boer: `Maar ook een partner kan aan een student lopen trekken. Als je van te voren weet dat heimwee op de loer ligt, zorg dan snel voor een sociaal netwerk in het buitenland. Daar kunnen wij, als UT-begeleiders, ook bij helpen.'

Sars

Problematiek van heel andere orde, maar desastreus voor een buitenlands verblijf, is het onverwachts ontstaan van politieke onrust, natuurrampen of ziekte. Twee jaar geleden brak in Azië sars uit. Eén stage werd toen uitgesteld en een groep van 24 UT-studenten op studiereis in China keerde voortijdig huiswaarts. Fleur Aalbersberg, student informatica, liep in de zomer van 2004 stage in Belize en Guyana en kwam daar in extreem onveilige situaties terecht. Vorig jaar schreef ze over haar belevenissen in UT-Nieuws: `Net als Belize is Guyana een land met een diversiteit aan culturen. Het punt is dat de mensen niet met elkaar overweg kunnen. Er zijn veel ongeregeldheden en je hoort de ene racistische opmerking na de andere. De mannen zijn er nog erger dan in Belize. Grof en onbeleefd tegen vrouwen, handtastelijk en opdringerig. De laatste maand heerst er veel onrust in Georgetown. (...) Ook zijn er de laatste weken veel blanke meisjes verkracht. De mensen zijn onrustig en af en toe breken er rellen uit. Daardoor heb ik nog niet zoveel van Guyana kunnen zien als ik zou willen.' Haar stage-begeleider Maathuis onderhield toen nauw contact met haar: `Ik mailde haar: Fleur, wat doe je daar? Als een situatie onveilig is, moet je wegwezen. En dat deed ze. Nee, van te voren konden we die politieke situatie in Guyana niet inschatten. Over dit land was erg weinig informatie.'

Uitgedroogd

TW-student Willem Visser werd ziek in Indonesië, waar hij in 2003 op het Institut Teknologi Bandung vier maanden stage liep. Uit zijn online stageverslag: `Toen ik na zes weken eindelijk een beetje mijn ritme had gevonden, sloeg het noodlot toe. (...) Na drie dagen continu diarree, was ik zo verzwakt dat ik niet meer uit bed kon opstaan en ben ik met uitdrogingsverschijnselen in het ziekenhuis opgenomen. (...) Dat is natuurlijk geen pretje zo ver van huis, maar ik wist me hier positief door heen te zetten.'

Positief zijn, anticiperen, zelfredzaamheid. Het kan broodnodig zijn als je vele kilometers verwijderd bent van huis. Maar wat als je tot het onzekere type behoort? Dan toch maar veilig in Nederland op stage? Schreuder zegt het zo: `Een student is in feite pas geschikt om weg te gaan als hij of zij terugkomt. Blakend van zelfvertrouwen en boordevol verhalen over de tijd van hun leven. Prachtig is dat.' De Boer en Maathuis beamen dat: `Soms twijfelt een student of hij of zij het wel aankan. Wij zullen nooit zeggen: doe het maar niet, want een buitenlands verblijf kan een enorme persoonlijke overwinning zijn. Een goede inhoudelijke voorbereiding vergroot daarbij het zelfvertrouwen.'

Nacht in een sloppenwijk

Dat haar stage in het Afrikaanse Kameroen, zó zou gaan verlopen, had TCW-student Marieke Heikamp (24) van te voren nooit kunnen bedenken. Haar eerste nacht bracht ze door in een onveilige sloppenwijk en haar stage-bedrijf bleek geen communicatiebureau te zijn, maar een ict-bedrijf. En wat doe je dan, duizenden kilometers verwijderd van huis?

`Ik had er enorm veel zin in en had me goed voorbereid: een minor internationaal management gevolgd, het internet geraadpleegd, de lonely planet gelezen en gesproken met een student die ook in Kameroen was geweest. Dus wat kon er mis gaan?', vertelt Marieke over haar stage in 2003. Nou, van alles dus. Via de lokale Afrikaanse afdeling van de internationale studentenorganisatie AIESEC zou een onderkomen geregeld worden voor de UT-student. Dat was er ook, maar dan in een hutje in een sloppenwijk. Zonder stromend water, douche of toilet. `En diegene bij wie ik in huis sliep, was geen AIESEC-student. Het was allemaal via via geregeld. Die eerste nacht deed ik geen oog dicht. Ik was als blanke een echte bezienswaardigheid en voelde me door de vele donkere blikken onveilig.' Na die vreselijke nacht besluit Marieke om contact te zoeken met een meisje uit Kameroen dat ze in het vliegtuig had ontmoet. `Toevallig hadden we telefoonnummers uitgewisseld. Nadat ik telefonisch mijn verhaal vertelde, zei ze: kom maar bij mij. En bij haar heb ik dus vier maanden gelogeerd. Echt een geluk.'

Maar dat was nog niet alles. Eenmaal bij haar stage-bedrijf ontdekt Marieke dat het geen communicatiebureau is, maar een ict-bedrijf. `Op het internet profileerden ze zich wel zo. Daarbij bleek dat zij helemaal niet wisten wat mijn studie inhield. De voorbereiding van de stage-opdracht kon weer helemaal opnieuw. De moed zonk me toen wel in de schoenen. Na wat gesprekken met de directeur en mijn stage-begeleider Stephan Maathuis, kreeg ik een nieuwe opdracht bij datzelfde bedrijf. De maanden daarna waren fantastisch.'

Hoe goed voorbereid ze ook naar Afrika vertrok, deze tegenslagen had ze niet kunnen voorkomen, denkt Marieke terugblikkend. `Gelukkig raakte ik niet in paniek en wilde ik per se doorzetten. Bij de pakken neerzitten, dat is niks voor mij. Achteraf denk ik: het was heel bijzonder. Zelfs die ene nacht in de sloppenwijk. Niet erg veilig en verantwoord, maar ik heb het gered.'

Tips heeft ze wel voor studenten die een buitenlandse trip in de planning hebben. Marieke: `Verdiep je ook in alternatieve huisvesting, het kan dus tegenvallen waar je terecht komt. Neem een creditcard mee en zoek contact met iemand die al eens in het land is geweest. Op die manier kun je praktische zaken beter regelen: wat voor kleren moet je mee en welke gebruiken en rituelen zijn er in het land?'

Het belangrijkste dat ze heeft geleerd? `Je kunt veel beter relativeren'.

Fleur Aalbersberg op stage in Midden-America