Het kabinet besloot afgelopen vrijdag deel te nemen aan het Amerikaanse Joint Strike Fighter-programma. De Tweede Kamer spreekt zich binnenkort uit over deze keuze. Luchtvaartkenner en TBK-docent Hans Heerkens doet dat nu alvast.
De JSF: volgens het kabinet de beste straaljager voor het minste geld. Bovendien, beloven de Amerikanen, zal deelname aan de ontwikkeling van het gevechtsvliegtuig de Nederlandse luchtvaartindustrie uiteindelijk tien miljard euro opleveren. Ziedaar de argumenten van de ministerraad om voor het Amerikaanse toestel te kiezen.
Luchtvaartdeskundige Hans Heerkens heeft bedenkingen. In maart 2000 schreef hij in het internationale luchtvaart Interavia een technische analyse van de Joint Strike Fighter, recentelijk droeg hij bij aan een kabinetsadvies over de kansen die het JSF-project de Nederlandse industrie biedt.
Heerkens: 'De beste? Niemand die het zeker weet. Lockheed Martin houdt de precieze specificaties zo lang mogelijk geheim. Het komt wel goed, beloven ze. Dus zegt het kabinet hetzelfde: het komt wel goed. Maar vergeet niet dat diezelfde Amerikanen ons ooit de Starfighter hebben aangesmeerd. Van wie zo'n onding durft te verkopen kun je alles verwachten.'
En dan de prijs. 'Nu schat Lockheed die op ongeveer 40 miljoen euro per straaljager. Maar de kans is groot dat het toestel aan het eind van de rit stukken duurder uitvalt. Dan kopen we er gewoon minder, zegt het kabinet. Ondertussen vervalt het argument van de kwaliteit-prijsverhouding. Bovendien heeft Nederland gewoon een minimaal aantal jagers nodig. Dat staat los van de prijs.'
Tenslotte de gouden bergen. 'De Amerikanen zijn geen weldoeners. Nu reiken de bomen tot in de hemel, maar straks zal de Nederlandse industrie gewoon moeten concurreren met andere aanbieders. Het is een harde business. Als Lockheed elders betere producten kan inkopen, zal het dat niet nalaten. Dat is in het verleden al vaak genoeg gebleken.'
Met andere woorden: niet doen, die Joint Strike Fighter?
'Dat zeg ik niet. Zit alles mee, dan kan de JSF achteraf best de verstandigste keuze blijken. Alleen geloof ik niet dat het kabinet de juiste argumenten heeft gewogen. Wat domineert in de discussie is de samenwerking met Amerika en het voordeel voor de Nederlandse industrie. Op beide keuzes is wat af te dingen, terwijl één belangrijk punt volledig uit het zicht verdwijnt: de vliegprestaties van de JSF.'
Die zijn toch nog niet bekend?
'Niet allemaal, nee. Wat we bijvoorbeeld wel weten is dat het toestel een stuk trager zal zijn dan de Eurofighter en de Rafale, en zelfs dan de F-16. De maximumsnelheid van de JSF ligt op mach 1,6. Dat is 1,6 keer de geluidssnelheid, ongeveer 1600 km/uur. Z'n voorganger, de F-16 dus, en ook de Rafale en de Eurofighter zitten boven mach 2. In een tweegevecht kan dat verschil de doorslag geven. Misschien nog nadeliger is het dat de JSF op topsnelheid, vergeleken met zijn concurrenten nauwelijks acceleratievermogen over heeft. Ook kruist hij niet boven de geluidssnelheid, zoals de eurofighter en de Rafale dat wel kunnen.
'Lockheed zegt die traagheid te compenseren door de JSF 'stealthy' te maken, dat wil zeggen: onzichtbaar voor de radar. Op die manier zou het toestel duels uit de weg kunnen gaan of als eerste kunnen vuren. Dat klopt. Maar wie zegt hoever de tegenstander in 2010 is met anti-stealth radartechnieken?
'Mijn bedenkingen over de technische kwaliteiten worden ook gevoed door het defensiebeleid van de VS zelf. De JSF wordt niet het belangrijkste gevechtsvliegtuig van de Amerikaanse vloot. Dat is de peperdure F-22, à raison van 100 miljoen euro. Een betere straaljager bestaat er niet, en zal er voorlopig niet komen. In conflicten zullen Amerikaanse JSF's gedekt worden door deze alleskunner. Maar dat geldt niet voor de landen waaraan de VS het toestel probeert te slijten. Wij hebben straks alleen het kleine broertje.'
Maar, zegt het kabinet, de Nederlandse industrie vaart er wel bij.
'Ook dat moeten we maar afwachten. Een bekende Britse luchtvaartjournalist heeft eens gezegd: vergeleken bij een Amerikaanse vliegtuighandelaar is een KGB-agent een moeder Teresa. Kost wat kost dat vliegtuig verkopen, om meer is het de Amerikanen echt niet te doen. Nu heet het nog dat we straks kunnen afzien van aanschaf. Dan zullen ze zeggen: wie ontwikkelt er nu een vliegtuig om vervolgens een ander toestel te kopen? De Nederlandse publieke opinie zal hetzelfde luiden.
'Vervolgens krijg je het gesteggel om de compensatieopdrachten. Als Nederland voor zoveel miljard JSF's koopt, zal Amerika voor een x-bedrag Nederlandse goederen importeren. Natuurlijk zullen ze proberen om spul dat ze toch wel in Nederland hadden gekocht te laten tellen als compensatie. Zo werken die dingen. Maar goed, de Fransen zijn geen haar beter. Wie in vroeger jaren Mirages kocht, kon er soms niet eens mee schieten. Daarvoor moesten onderdelen worden nabesteld.'
Maar veel kennis komt naar Nederland.
'Ik hoop het. Als je het over versterking van de Nederlandse én Europese luchtvaartindustrie op de lange termijn hebt, zou ik zeggen: kies voor een Europese jager. Nu varen we ad hoc mee op de programma's die voorbij komen. De Nederlandse luchtvaartindustrie blijft op deze manier versnipperd en sterk afhankelijk van de Amerikaanse koers. Wil Europa ooit serieus tegenwicht bieden aan de VS, dan moeten we een vuist maken. Als we wat willen in Europa, is meer eenheid geboden.'
