Adviesklussen doen op het gebied van strategie, technologie en management. Met kantoor aan huis, in de Brabantse bossen. Dat was de bedoeling toen Joop Sistermans (60) in 1999 terugtrad uit de directie van Akzo Nobel. Maar de bestuurlijke interim-klussen volgden elkaar in zo'n hoog tempo op dat van van gas terugnemen nauwelijks sprake was.
Zijn laatste uit de hand gelopen karwei was het tijdelijke Twentse CvB-lidmaatschap, waaraan in september een einde kwam na negen maanden clusteren, kantelen en diensten reorganiseren. Inmiddels is Sistermans oud-UT-collegevoorzitter Ben Veltman per 1 januari opgevolgd als voorzitter van de AWT. Eindelijk een adviesklus dus, maar wel een ter grootte van een full-time baan. De gerieflijke werkkamer, uitgerust met piano en biljart, in zijn Veldhovense bungalow, krijgt binnenkort concurrentie van een Haags appartementje voor door de week.
Maar vandaag nog even niet. Op een zonovergoten vrijdagochtend neemt Sistermans onder de klanken van een klassiek pianoconcert de tijd om uit te leggen wat hem bezielde bij de overstap van resultaatgericht reorganisator naar - soms vrijblijvend - regeringsadviseur.
'Waar ik vooral erg aan moest wennen is de reactie van een ambtenaar die ik sprak op mijn kennismakingsronde. Toen ik zei: 'We gaan binnenkort daar-en-daarover een advies uitbrengen,' was zijn eerste reactie: 'Dat kan niet volgens de wet.' Toen ik antwoordde dat we dan ook wel zouden adviseren om de wet te veranderen, kon het opeens weer wel. Dat gaf mij het gevoel dat ik in Twente ook twee keer heb gehad en waar ik in het begin heel kribbig van werd. Ik dacht: dit zijn mensen die de wedstrijd niet willen winnen! Maar in Twente kwam op een bepaald moment toch de omslag.
'In Den Haag zal ik dat moment niet gauw meemaken. Ik mag immers alleen maar adviseren en niks zelf doen. Ik kan dus niet gaan klagen als er een keer niets met een AWT-advies wordt gedaan. Maar het is wel mijn ambitie om adviezen te maken dieworden opgevolgd: ik wil ook een begin zien van de uitvoering. Daarom wil ik de communicatie met de partijen waar zo'n advies over gaat hoger op de agenda zetten, als tool om onze adviezen effectiever te laten zijn. Ik ben nu zes weken bezig en ben een jonge hond die denkt dat dat ook kan.'
Maar eerst moeten er nog even wat wissels worden gezet in de kabinetsformatie. Bij Sistermans' aantreden lag er al een brief klaar voor de informateurs, die dit weekend het AWT-pleidooi in hun bus vonden om de Nederlandse kenniseconomie op te stoten in de vaart der volkeren.
'Alleen hebben wij het als AWT bewust het niet over de kenniseconomie, maar over de kennissamenleving,' aldus Sistermans. 'Niet om met een nieuw woord te komen, maar om aan te geven dat kennis in Nederland onvoldoende wordt ingezet om de grote maatschappelijke - en niet alleen economische - problemen aan te pakken die iedereen tegenwoordig moeiteloos kan opnoemen: gezondheidszorg, veiligheid, onderwijs, mobiliteit en integratie.'
Als iedereen weet wat de grote maatschappelijke problemen zijn, en de universiteiten weten dat ook, dan moet het niet zo moeilijk zijn om de beschikbare kennis effectief in te zetten om die problemen op te lossen, redeneert Sistermans. Meer geld voor de universiteiten zou mooi meegenomen zijn, maar dat helpt niet als die met dat geld meer van hetzelfde gaan doen en niet investeren in het uitoefenen van een maatschappelijke brugfunctie.
Een minister voor innovatie is wat Sistermans betreft ook geen oplossing: 'Ik ben er als de dood voor dat er mensen gaan zeggen dat we de structuur moeten veranderen. Ik zeg dan: we spelen een wedstrijd, we staan achter en het is blessuretijd. Onze investeringen in onderwijs en onderzoek liggen onder het OESO-gemiddelde. Dus iedereen moet nu naar voren om te scoren en ga dan geen discussie beginnen over de vraag of we niet beter een ander spel kunnen gaan spelen.'
Meer coördinatie van al datgene wat er op de diverse ministeries al gebeurt ('en dat is echt heel veel') op het gebied van innovatie en onderzoek, dat moet er wel komen, vindt Sistermans. En een masterplan voor de kennissamenleving, met deelplannen voor de diverse sectoren, waarin een koppeling wordt gelegd tussen de beschikbare kennis en de maatschappelijke problemen.
Voorbeeld: 'De AWT is bezig met studies naar de koppeling tussen de wetenschappelijke discipline criminologie en datgene wat er in het veld gebeurt aan criminaliteitsbestrijding. De eerste indicaties zijn dat die koppeling niet optimaal is. Daar moet je dus beleid op zetten en daar zullen we de regering dus ook over adviseren.'
Vorige maand verscheen het eerste AWT-advies waaronder Sistermans' handtekening prijkte. De raad constateert daarin dat universiteiten, bedrijfsleven en politiek veel te veel met de beschuldigende vinger naar elkaar wijzen als het gaat om het gebrek aan interactie tussen de Nederlandse kennisinfrastructuur en de samenleving. Endat moet maar eens afgelopen zijn, vinden Sistermans en de zijnen.
'Iedereen die ik op mijn kennismakingsronde heb gesproken, vindt dat er iets moet gebeuren om Nederland niet verder achterop te laten raken bij de rest van de Europa. Intussen schetsen diezelfde partijen soms karikaturen van elkaar als het gaat om de vraag wie nou welke verantwoordelijkheid moet nemen. Als AWT zeggen wij tegen de regering: wees blij dat iedereen dat urgentiegevoel heeft. Dat is nu sterker dan ooit, dus maak daar gebruik van.
'Kijk, als iemand als VNO-voorzitter Schraven - ook in het UT-
Nieuws - roept dat de drie technische universiteiten moeten fuseren en een grotere bijdrage moeten leveren aan de kenniseconomie, dan ga ik niet analyseren of het allemaal klopt wat hij zegt. Maar als zo'n man de moeite neemt om commentaar te leveren dan geeft hij een signaal af: 'als er iets moet gebeuren, dan doen we mee.' Daar moet je blij mee zijn.'
Een grotere interactie tussen kennis en samenleving, een grotere regiefunctie voor een van de minsiteries: leidt dat volgens Sistermans ook tot fundamentele verschuivingen in de organisatie en financiering van de universiteiten?
'De AWT is nu bezig met een studie naar de manier waarop universiteiten zich in de toekomst moeten gaan verantwoorden, financieel en maatschappelijk. Ik heb al een hele serie vraaggesprekken met betrokken instanties gelezen. Iedereen zegt weer iets anders, en dat gaat van totale curatele tot volledige autonomie voor de universiteiten. Die antwoorden begrijp ik allemaal heel goed, vanuit de positie van de geïnterviewde, maar de kunst is om toch tot een totaalbeleid te komen dat is gebaseerd op de functie van onze universiteiten in de gewenste kennissamenleving.
'Een helemaal centraal gestuurd onderzoeksbeleid zie ik niet gauw komen en daar geloof ik ook niet in. Dat er vrij onderzoek aan de universiteiten moet blijven staat vast, maar het kan niet anders of er gaat onder invloed van maatschappelijke prioriteiten iets veranderen in het universitair onderzoek. Hoe ver dat gaat kan ik niet overzien, maar dat er bij de universiteiten sprake zal zijn van concentratie, specialisatie, focussing en een grotere maatschappelijke brugfunctie staat voor mij wel vast.'
En dat leidt onder meer tot een fusie van de drie tu's?
'Daar heb ik het niet over. Natuurlijk moet er in het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek meer gebundeld en gefocust worden. Maar doe dat in vredesnaam eerst binnen de bestaande structuur. Kijk eerst wat je wilt en daarna hoe je het organiseert.'
Joop Sistermans ligt op stoom in zijn nieuwe functie. En de UT is (voor hem) een schip dat langzaam aan de horizon verdwijnt?
'Nee, ik ben natuurlijk gewoon weer lid van de Raad van Toezicht en de emotionele band is er ook nog wel. Ik ben ook trots op de UT: als ik in den lande ergens ben waar hoog opgegeven wordt over bijvoorbeeld Mesa+, dan begin ik te glimmen! Ik heb na 1september eerst bewust wat afstand genomen, maar heb wel alles gevolgd. Mijn handen jeukten wel eens om te bellen, als ik de laatste ontwikkelingen las in het UT-Nieuws. Maar ik stuurde alleen een mailtje als iets positief was afgerond, en als er iets niet goed ging hield ik m'n mond. In mei loopt mijn RvT-termijn af. Op zich zou ik wel verder willen, want ik voel me nog steeds erg betrokken bij het managementteam. Aan de andere kant is dat juist misschien een reden om ermee te stoppen. Maar het is uiteraard aan het college, mijn mede-RvT-leden en uiteindelijk de minister om te bepalen of ik nog wat nuttigs kan bijdragen.'
Menno van Duuren
Joop Sistermans:...kantoor aan huis, in de Brabantse bossen...
