Universiteiten worden voortaan daadkrachtig en slagvaardig bestuurd. Dat was althans de opzet van de nieuwe wet op het universitair bestuur, de MUB. Maar tot nu toe is het tegendeel het geval. Kinderziektes? Misschien.
Maar, zegt een betrokkene, 'voor we daar van af zijn, zijn we waarschijnlijk jaren verder.'
Het had aan elke universiteit kunnen gebeuren. De nieuwe raad wilde in een lijstje tot in detail opgesomd hebben over welke zaken hij iets te zeggen krijgt. Het college van bestuur wilde slechts beloven dat de raad `over alle strategisch belangrijke zaken' mag meepraten. 'Als u een lijstje wilt hebben, zie ik dat als een motie van wantrouwen', zei de collegevoorzitter. De raad zag het anders: als het college zo'n lijstje niet gaf, was juist dat een uiting van wantrouwen.
De botsing deed zich voor aan de universiteit van Leiden, waar de invoering van de nieuwe wet op het universitair bestuur tot nu toe soepel is verlopen. Universiteitsraad en college van bestuur waren het er namelijk over eens dat ze de bestaande verhoudingen niet ingrijpend wilden veranderen. Maar zelfs onder deze harmonieuze omstandigheden moet nog menige twist uitgevochten worden voor de aandacht weer volledig besteed kan worden aan de zaken waar het om draait: het beleid van de universiteit.
Negen maanden
Negen maanden
De universiteiten zijn inmiddels zo'n negen maanden bezig met de invoering van de MUB, en bijna overal gaat dat gepaard met dit soort `grensgeschillen'. Zes van de dertien universiteiten hebben gekozen voor een ondernemingsraad. Zo'n orgaan is voor de meeste universiteiten volstrekt nieuw en moet zich nog een plaats bevechten. Waar de universiteitsraad blijft bestaan, worden de bevoegdheden onder de nieuwe wet opnieuw afgebakend.
En ook dat gaat niet zonder strijd.
De bedoelingen van minister Ritzen met de nieuwe wet zijn nog niet uit de verf gekomen. Het universitair bestuur moest voortaan soepel verlopen, vond de minister. De bevoegdheden moesten duidelijk verdeeld worden en gekozen raden moesten minder invloed krijgen, zodat universiteitsbestuurders slagvaardig aan het werk konden. Maar al vóór de wet door de Tweede Kamer werd aangenomen, werden die doelstellingen onder vuur genomen door onderwijsjuristen. Niet alleen de invoering van de MUB zou een heidens karwei zijn, voorspelden zij, maar ook daarna kon de wet wel eens blijven leiden tot steeds nieuwe, jarenlang slepende procedures.
Ervaring
De eerste helft van die voorspelling is uitgekomen en ook de ervaringen aan universiteiten die al bestuurd worden volgens de regels van de MUB voorspellen niet veel goeds. Behalve Leiden zijn er vier universiteiten die al ervaring hebben met de MUB. Op één na hebben die er hun eerste conflictjes al op zitten. Het felst gaat het eraan toe aan de Universiteit van Amsterdam. Daar hadden de leden van de ondernemingsraad in de gamma-hoek hun zetel nog maar net ingenomen of ze besloten al het faculteitsbestuur van ruimtelijke wetenschappen voor de rechter te slepen.
Dwars
In Delft lag de ondernemingsraad dwars bij de benoeming van twee leden van het college van bestuur. De raad van toezicht -die collegeleden moet benoemen - schoof het OR-advies echter zonder omhaal van woorden terzijde. Net gekozen en nauwelijks ingewerkt, oordeelde voorzitter Slechte van de raad van toezicht over de OR. 'Zo'n ondernemingsraad wil zich profileren, dat isbegrijpelijk', aldus de Shell-topman in het Delftse universiteitsblad. 'Ze willen niet de indruk wekken dat ze zomaar met de raad van toezicht meegaan.'
Eigenlijk is alleen uit Utrecht goed nieuws te melden. 'Wij waren al een paar jaar bezig met een nieuwe werkwijze waarin de universiteitsraad alleen over hoofdlijnen meepraat', verklaart raadsvoorzitter Carla Kuijpers-Groensmit. 'Daar hadden we de MUB niet voor nodig.'
Alleen de manier waarop de nieuwe raad gekozen is, stemt Kuijpers niet tevreden. 'We wilden kandidaten vanaf de werkvloer, uit de faculteiten. Zo wilden we ervoor zorgen dat de raad meer verankerd zou raken in de universiteit. Maar het zoeken van kandidaten is een beetje haastig gegaan.' Alom is nu de indruk gevestigd dat de raad vol zit met leden die het college van bestuur zelf geselecteerd heeft. Kuijpers: 'Terwijl het de bedoeling was dat de raad juist democratischer zou worden samengesteld.'
Rechter
Aan nog eens vijf universiteiten zal de MUB begin volgend jaar ingevoerd worden. En ook dat gaat niet zonder slag of stoot. In Twente stapten studentenbond SRD en de universiteitsraad zelfs naar de rechter, toen het college van bestuur besloot dat de Universiteit Twente een gedeelde ondernemingsraad kreeg. Het college had moeten onderkennen, voerden de twee aan, dat er voor zo'n ondernemingsraad 'geen draagvlak' bestaat. Maar de rechter oordeelde anders: draagvlak is 'geen absoluut' vereiste'.
De Universiteit Maastricht is de enige die een poging deed van Ritzen ruimte te krijgen voor een `experiment'. Tevergeefs. De UM wilde minder studenten in de universiteitsraad, die in ruil daarvoor meer bevoegdheden zouden krijgen. De minister stak er een stokje voor. 'Mijns inziens voorziet uw voorstel niet in een doelmatige vorm van medezeggenschap', liet hij droogjes weten.
Geen waarborg
De UM trok zich weinig van het ministeriële standpunt aan. 'We hebben nu een gentlemen's agreement die op hetzelfde neerkomt', vertelt Maarten Stienen, lid van de `oude' Maastrichtse raad. 'We krijgen nu veel bevoegdheden die het college van bestuur ons niet had hoeven geven.' Toch is Stienen er niet gerust op. 'Het staat of valt met wie er nu lid zijn van het college. Als die binnenkort weggaan en hun opvolgers zijn minder op consensus gericht, kan het heel anders uitpakken.'
Ook als collegeleden aanblijven, is dat geen waarborg voor harmonie, weet inmiddels de universiteitsraad in Groningen. College van bestuur en raad ruziën daar al weken over de vraag of de raad iets te zeggen heeft over de invoering van het bursalenstelsel voor promovendi. Het onderwerp is in arren moede maar simpelweg van de agenda geschrapt - precies het soort impasse dat volgens minister Ritzen niet meer mag voorkomen.
Erik van Buiten is er somber over. Hij was de afgelopen twee jaar lid van de Groningse raad en is nu voorzitter van de landelijke studentenorganisatie ISO. 'Van het harmoniemodel dat in Groningen altijd werd nagestreefd, is niets meer over. Het college van bestuur is bang bevoegdheden weg te geven en daar later spijt van te krijgen. Het doet niets anders dan de boot afhouden.'
Crisis
De ISO-voorzitter voorspelt een crisis. 'Eerst moet het ergens een keer goed mis gaan, doordat een college van bestuur zo los komt te staan van zijn eigen universiteit dat het onwerkbaar wordt. Dan zal men aan andere universiteiten misschien zeggen: zo willen we het niet. En dan komt hope-
lijk het inzicht terug dat draagvlak toch van wezenlijk belang is. Maar voor het zover is, zijn waarschijnlijk wel een paar jaar verder.'
Joeri Oudshoorn van de andere landelijke studentenbond, de LSVb, droomt ervan 'dat er de minister opstaat en zegt: zo kan het niet langer, we draaien de zaak terug naar de tijd van vóór de MUB'. Maar, geeft hij toe,de kans is groter dat de democratie aan de universiteiten verder afkalft. Studenten en personeel zijn steeds minder bereid zich in te spannen in medezeggenschapsorganen, als ze merken dat ze toch niets te zeggen hebben, verwacht hij.
'Je ziet nu al', zegt Oudshoorn, 'dat de opkomst bij verkiezingen daalt, en ook dat het niet altijd lukt om genoeg kandidaten te vinden. Veel vaker dan vroeger hoeft er niet eens gestemd te worden. Dat heeft natuurlijk niets meer met democratie te maken.'
- De universiteiten die al draaien onder het MUB-regime zijn:
TUD, UvA, UU, RUL en RUG.
- De universiteiten die in januari `overgaan' zijn: TUE, EUR,
UT, UM, en LUW.
- De overige drie (KUN, KUB en VU) zijn nog niet uitgeruzied.
- gedeelde medezeggenschap (een OR en zo) krijgen/hebben: VU,
TUD, UvA, KUN, UT, LUW;
- ongedeelde medezeggenschap (een UR) krijgen/hebben: TUE,
EUR, UU, KUB, RUL, UM, RUG.
