'Het is nu echt alle hens aan dek', zegt minister Ritzen. Alle politieke partijen willen weliswaar dat het volgende kabinet extra geld aan onderwijs uitgeeft. Maar desondanks moeten universiteiten en hogescholen misschien
honderden miljoenen inleveren. De minister hijst de stormbal. 'Dan maak je Nederland dommer.'
De minister maakt zich zorgen. Alle grote partijen beloven in hun verkiezingsprogramma extra geld voor onderwijs uit te trekken. Maar Ritzen heeft het zijn ambtenaren eens laten doorrekenen, en hun rekensommetjes stemmen hem somber. Want wat de partijen met de ene hand uitdelen, pakken ze met de
andere weer af - althans voor een deel.
De reden is simpel. Om ruimte te scheppen voor nieuwe plannen willen alle grote partijen bezuinigen. Een groot deel van die bezuinigingen staat gerangschikt onder kopjes als `efficiency overheid' of `arbeidsvoorwaarden overheid'. Maar omdat het onderwijs nu eenmaal een van de grootste overheidssectoren is, zal het ook een flink deel van die bezuinigingsbedragen moeten opbrengen.
Bedreigend
Voor universiteiten en hogescholen lijken de programma's ronduit bedreigend. In de wensenlijstjes van de politiek komen ze niet voor. Een aantal partijen zegt echter uitdrukkelijk dat basis- en voortgezet onderwijs niet hoeven mee te betalen aan de algemene bezuinigingen. Het bedrag waarvoor het hoger onderwijs wordt `aangeslagen' kon daardoor wel eens tot
duizelingwekkende hoogte stijgen.
Dat vreest althans minister Ritzen, en hij vindt het hoog tijd om aan de bel te trekken. 'Ik maak me grote zorgen', zegt hij. 'De afgelopen jaren is onderwijs steeds hoger op de politieke agenda komen te staan. Dat dreigt ons nu toch uit de handen te glippen. Het is nu alle hens aan dek.'
Over zijn eigen partij, de PvdA, maakt Ritzen zich nog het minst druk. Die heeft op haar congres uitgesproken dat het onderwijs gevrijwaard moet blijven van bezuinigingen. En ook over D66 maakt de minister zich niet de allergrootste zorgen. 'Daar zie ik de ruimte om tot andere gedachten te komen', zegt hij.
Maar bij de VVD ziet hij die ruimte niet. 'Ik heb goed naar de VVD geluisterd, en ik kan het niet anders zien: haar programma bevat zware bezuinigingen op het hoger onderwijs.' Voor alle duidelijkheid, voegt hij er meteen aan toe, hij hoopt dat hij het verkeerd ziet. 'Graag. Maar laat dat dan even vastgesteld worden. Even één telefoontje van de VVD.'
Zolang dat telefoontje uitblijft, blijft Ritzen het zeggen: laat de VVD helderheid scheppen. 'Ik hoop het soort helderheid dat de VVD zegt: geen bezuinigingen op hoger onderwijs. Anders zouden jongeren toch moeten zeggen: nee, dat spreekt ons niet aan.' Een minister op verkiezingscampagne, dus? 'Nee, ik ben gewoon ontzettend bezorgd. Als minister.'
Er is reden voor die bezorgdheid, vindt Ritzen zelf. 'Een verkiezingsprogramma is een serieuze zaak, veel serieuzer dan vaak wordt gedacht. Sommige mensen waren bijvoorbeeld verbaasd over de grote bezuinigingen op het hoger onderwijs die vier jaar geleden in het regeerakkoord werden vastgelegd. Maar die vloeiden rechtstreeks voort uit het programma van de VVD. Ook
toen al had de VVD aan allerhande kapstokjes bezuinigingen hangen. Ook toenal waren de kapstokjes wel bekend, maar niet de jassen die eraan hingen.
'De VVD zegt nu: er wordt niet bezuinigd op het basis- en voortgezet onderwijs. Dat maakt me alleen maar ongeruster. De VVD wil 2,4 miljard gulden bezuinigen op `arbeidsvoorwaarden overheid'. Normaliter moet onderwijs daarvan een miljard opbrengen. Dat moet kennelijk uit het hoger onderwijs komen. En de `arbeidsproductiviteitskorting' van één procent die
de VVD overweegt, zou het hoger onderwijs al 250 miljoen gulden kosten.
'Ik tel de bedragen maar niet bij elkaar op. Maar ik vind dit programma zeer bedreigend. Ik heb dit punt de afgelopen weken al een paar keer naar voren gebracht. En dan wordt er steeds gezegd: het basis- en voortgezet onderwijs hoeven niet bij te dragen.
De vraag is: gaat het hoger onderwijs de volgende regeerperiode op het
slachtblok?
'Ik vind dat de VVD knollen voor citroenen verkoopt. Men roept dat Nederland kennisintensief moet worden. Met het soort bezuinigingen dat vooral de VVD voorstelt, kun je dat niet volhouden. Dan ben je Nederland echt dommer aan het maken.'
Kan er niets af in het hoger onderwijs?
'Zeg nooit nooit. Als het dak instort, ligt de situatie natuurlijk volstrekt anders. Maar bij de huidige economische ontwikkelingen is het niet te verdedigen om bezuinigingen op het hoger onderwijs door te voeren. 'We moeten niet vergeten dat er voor het wetenschappelijk onderwijs nog 200 miljoen gulden aan bezuinigingen op de lat staat uit het vorige regeerakkoord. En voor het hbo staat in feite ook nog een fors bedrag op de lat. Want in 1992 is afgesproken dat het hbo een vast budget zou krijgen, tenzij
het met meer dan tien procent zou groeien. Het hbo loopt nu tegen die grens aan, en als die wordt overgeschreden, moet er geld bij. In dat kader passen bezuinigingen absoluut niet.'
Vier jaar geleden dacht ook bijna iedereen: anderhalf
miljard bezuinigen op hoger onderwijs en studiefinanciering
kan niet. Toen heeft u zelf het tegendeel bewezen...
'Destijds hebben we dat ingevuld op een wijze die kon. Dat was duwen en trekken. Misschien zijn er daardoor links en rechts wel wat problemen ontstaan. Maar de kwaliteit is overeind gebleven en zelfs, ook in de ogen van buitenstaanders, verbeterd. Maar daar moet je niet de les uit trekken: er kan nog wel een beetje meer af. We hebben er de afgelopen jaren voor gezorgd dat de studieduur is teruggebracht. Daardoor werd het hoger
onderwijs compacter en steviger, maar niet minder. Als je nu zegt: er kan wel meer af, dan wordt het dus echt minder. Dat zou betekenen: minder kwaliteit, minder studeerbaarheid. Dan maak je Nederland dommer.'
Alle partijen willen bezuinigen. Als het geld niet bij
onderwijs wordt weggehaald, moet het ergens anders bezuinigd
worden. Waar?
'Dan zul je iets van de economische groei moeten gebruiken. Alle partijen gaan nu uit van het zogeheten `behoedzame scenario' van twee procent groei. Maar de kans is groot dat de Nederlandse economie sterker groeit. Je kunt ook je uitgaven aanpassen. Juist de partijen die veel bezuinigen, geven ook veel geld terug aan de belastingbetaler. De VVD steekt 7,5 miljard gulden in die lastenverlichting. Ze bezuinigen op hoger onderwijs om de toptarieven van de belasting te kunnen verlagen. Ik wil het niet meteen in
partijpolitieke termen gieten, maar er is wel een directe verbinding.'
