dat haar invloed verdubbeld moet worden?
NWO, de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek: dat is zo ongeveer een postbusnummer waaraan wetenschappers subsidieaanvragen kunnen toesturen. Wat er met die aanvragen precies gebeurt, onttrekt zich aan hun waarneming. Als alles meezit, weet een onderzoeker na een half jaar hoe er over zijn project beschikt is. Meestal is het 'neen', want voor maar vijftien tot twintig procent van de aanvragen heeft NWO geld. De politiek - minister Ritzen voorop - heeft een ander beeld van NWO. Niet NWO is ondoorzichtig, maar de universiteiten zijn dat. Er gaan miljarden guldens aan overheidsgeld om in het wetenschappelijk onderzoek, maar wat de overheid daarvoor terugkrijgt, blijft te veel verborgen binnen de muren van de universiteiten.
Om meer greep te krijgen op de besteding van het overheidsgeld voor onderzoek wil de politiek liever zaken doen met één organisatie, NWO, in plaats van met dertien afzonderlijke universiteiten. Minister Ritzen wil vooral bereiken dat er meer geld gaat naar onderzoek van hoge kwaliteit en van maatschappelijk belang. NWO kan daarvoor zorgen, verwacht hij. Daarom wil hij de onderzoeksorganisatie twee keer zoveel geld geven als ze nu krijgt. Het geld dat hij daarvoor nodig heeft, 500 miljoen gulden, moet weggehaald worden bij de universiteiten. Uiteindelijk komt dat geld wel weer terecht bij universitaire onderzoekers, maar de universteiten raken de zeggenschap over de verdeling ervan kwijt aan NWO.
Een goed plan? De universiteitsbesturen vinden uiteraard van niet. Maar ook de onafhankelijke wetenschappelijke academie, de KNAW, heeft twijfels. 'De hele NWO-organisatie is gebouwd op het beoordelen van aanvragen voor onderzoeksubsidie', licht KNAW-directeur drs. C.H. Moen toe. 'Zorgvuldigheid en betrouwbaarheid maken daarom het wezen van NWO uit - want dat zijn de eerste eisen die aan beoordelingen gesteld worden. Maar daar hoort ook een zeker conservatisme bij. En dat gaat NWO opbreken als ze moet meesturen in het onderzoekbeleid van universiteiten. Want dat stelt andere eisen. Daarvoor is een op vernieuwing gerichte cultuur nodig.'
NWO heeft tot nu toe in veel vakgebieden geen voortrekkersrol gespeeld, stelt Moen vast. 'Ze stelt zich vanouds afwachtend op: de aanvragen kwamen toch wel, want zij had het geld. Die cultuur zal moeten verdwijnen als NWO er 500 miljoen gulden bij krijgt. Want dan zal ze in staat moeten zijn belangrijke wetenschappelijke trends te herkennen en daar ook geld voor vrij te maken.' In dit opzicht heeft NWO zich nog niet bewezen, stelt Moen droog vast.
Toch is NWO 'er klaar voor' om 500 miljoen gulden extra te verdelen over goed onderzoek, zegt voorzitter dr. R.J. van Duinen. Daarvoor heeft NWO wel een hele serie reorganisaties nodig gehad. Voortaan hebben alleen het algemeen bestuur en de gebiedsbesturen nog zeggenschap over de verdeling van NWO-geld. Het aantal NWO-organen dat iets over geld te zeggen heeft, daalt daarmee van 26 naar ongeveer acht.
Ook de gang van zaken bij het beoordelen van aanvragen is gereorganiseerd. De aanvragen worden voorgelegd aan onafhankelijke referenten die een oordeel geven over de kwaliteit. Vervolgens beslist een jury
of commissie van deskundigen welke aanvragen de hoogste prioriteit krijgen en dus beloond worden.
NWO legt zich de laatste tijd toe op het betalen van grote programma's waarin meerdere onderzoekers, vaak van meer dan één universiteit samenwerken. 'We wachten niet meer af wat er op ons afkomt, bottom up', zegt Van Duinen, 'maar we werken ook top down, door zelf programma's op te zetten en daar de mensen bij te zoeken. En daarin nemen we grote risico's. En we vinden dat we dat ook móeten doen.'
