Edzo Jansen verbleef voor zijn afstudeerproject samen met nog een andere student vier maanden lang in Indonesië, tot eind december. Via de vakgroep Ontwikkelingskunde (VOK) kwam hij terecht bij IPTN, een vliegtuigmaatschappij. De opdracht was de creativiteit en competentie van ingenieurs te vergroten. Edzo interviewde ingenieurs en managers en met zijn bevindingen gaat hij nu aan de slag. In april hoopt hij zijn verslag af te ronden.
In 1976 richtte industrieminister Habibie de vliegtuigbouwer op, maakte zichzelf directeur. Zijn bedoeling was meer eigen technologie te creeëren en daardoor Indonesië onafhankelijker te maken. Door eerst onder licentie te werken en daarna een eigen vliegtuig te bouwen, hoopte Habibie dit te bereiken. 'Alles zelf maken, ontwikkelen en kennis opbouwen was het eindstation', aldus Edzo. 'Nogal idealistisch dus. De hele bedrijfscultuur zit eigenlijk zo in elkaar. Dat blijkt al uit de drie belangrijkste regels: geloof in God, wees gehoorzaam en werk samen.
'Op dit moment werken er 16.000 mensen bij het bedrijf, maar niet iedereen daarvan werkt even hard. Iedereen komt om klokslag acht uur binnen om op tijd in te klokken. Dan gaan ze rustig een krant zitten lezen, een beetje slapen, veel ouwehoeren met elkaar. En om kwart voor vijf staan ze alweer in de rij bij de tijdklok om snel naar huis te rennen. Ze staan regelmatig met acht man om één machine heen, maar er gebeurt niets. De productie ligt dan ook grotendeels stil.'
Consultant
Een jaar geleden schreef een Amerikaans consultantbureau een reorganisatieplan. Ontslag dreigde voor zesduizend werknemers. Maar er gebeurde tot nu toe niets. Het gevolg is dat de medewerkers nog gedemotiveerder zijn dan ze al waren. Edzo werkte in het trainingscenter, waar normaal ingenieurs en operators opgeleid worden voor hun werkzaamheden in de fabriek. 'Ook hier gebeurde niets, want er werden geen nieuwe mensen meer aangenomen.'
In 1995 was eindelijk het eerste zelfgemaakte vliegtuig klaar voor de start. Maar de Amerikaanse organisatie Federal Aviation Administration (FAA) gaf geen licentie voor het productieproces. Dat was dramatisch voor IPTN. Het proces voldeed niet aan internationale maatstaven , waardoor het vliegtuig N250-100 niet kon worden verkocht. Dat was een tegenslag, want de regionale Indonesische vliegmaatschappijen hadden al 219 van dit type kistenbesteld. Het vliegtuig, dat bedoeld is voor locale vluchten, biedt plaats aan 68 mensen. Na allerlei testen hoopt IPTN in 1999 nu toch een FAA-certificaat te ontvangen. 'Er wordt nu dus niks meer geproduceerd. Je begrijpt dus wel dat deze tegenslag de nodige consequenties voor het bedrijf had,' vertelt Edzo Jansen.
Vriendjes
'In Indonesië is het een goede gewoonte om voor je familie en vrienden te zorgen. Heb je zelf ergens een hoge positie dan dienen ook vrienden en familie een goede baan te krijgen. Daar zorg je wel voor. Vriendjespolitiek dus. Zo steekt ook het topmanagement van IPTN in elkaar. Alle veranderingen worden tegengehouden, uit zelfbescherming. Verstarring van het bedrijf is het gevolg.
'Die hoge pieten zijn ook niet de meest capabele mensen. Ze hebben zo'n goede functie gekregen omdat ze de juiste mensen en kanalen kennen, niet omdat ze geschikt zijn. Eerdere afstudeerders hebben al doortimmerde aanbevelingen geschreven, maar die liggen nu naast het mooie rapport van de Amerikaanse consultant ergens in een la. Het is puur angst voor nieuwe ontwikkelingen.'
Edzo vertelt dat het moeilijk was om de nodige informatie los te peuteren. De mensen, die wij graag wilden spreken hadden het te druk. Wilde je de juiste mensen leren kennen dan moest je zorgen dat je binnen kwam bij topmanagers. Er heerste een echte bureaucratie. Veel zeuren en veel terugkomen bleek uiteindelijk wel te helpen, want we hebben de informatie toch gekregen. Het duurde echter wel drie maanden voordat we alle gesprekken geregeld hadden. Toen was er nog maar één maand over om alle informatie te vergaren. Hard werken dus.'
Geen geld
Door staking van de arbeiders in de fabriek kon hij twee en een halve week niets doen. Doordat de roepia, de Indonesische munteenheid, steeds minder waard werd, hadden zij nauwelijks geld om fatsoenlijk te leven. Daarnaast ontvingen zij sinds 1992 hetzelfde salaris, zonder inflatiecorrectie. De lonen van de managers waren echter wel omhoog gegaan. Veel onrust was het gevolg. 'Er waren meteen militairen aanwezig', vertelt Edzo. 'Ze hebben ons zelfs geëvacueerd, omdat het te gevaarlijk was. Buitenlanders verdienen daar namelijk veel meer dan de eigen mensen. Dus wij waren dan ook direct al de boosdoeners. Men had het op alle buitenlanders gemunt. Of je nu student was of niet, je zag er anders uit en was dus een bedreiging voor hen. Om die mensen enigszins onder de duim te houden hebben de militairen alle buitenlanders en de hoge managers geëvacueerd. Puur voor onze eigen veiligheid, dus.'
Marktgericht
Het consultantbureau had IPTN al gewaarschuwd meer marktgericht te gaan denken. Het management zou zijn hele strategie moeten aanpassen. 'Daar zitten ze nu erg mee omhoog. Een Indonesische universiteit is er al bijgehaald om het plan om te schrijven naar de cultuur van het land. Raar eigenlijk. Ze doen niks met de aanbevelingen, maar ze geven er wel veel geld aan uit'.
In het verleden hebben al eerder reorganisaties plaats gevonden. Intussen is de overheidssubsidie, waar het hele bedrijf op draait, nog steeds niet stopgezet. De bevolking pikt het niet langer, denkt Edzo. Vriendjespolitiek houdt IPTN overeind.
'Ze zijn nu weer met een nieuw project begonnen, het ontwikkelen van een nieuwe jet. Om de klus te financieren leveren alle ambtenaren een deel van hun salaris in.
Zoals bij veel Aziatische landen het geval, helpt het IMF de regering. Jansen: 'Een van de eerste adviezen van het IMF was de geldkraan naar IPTN dicht te draaien. Veel gekonkel was het gevolg, maar er is tot nu toe nog niks gebeurt. Ik moet hier wel bij zeggen dat vier maanden wel kort was om er een genuanceerd oordeel over te geven.'
Veel Aziatische landen bevinden zich in financieel-economische problemen. De beurzen kelderen en het geld daalt in waarde. In Indonesië werden onlangs zestien banken gesloten. De kans dat ook de vliegtuigmaatschappij IPTN dichtgaat, wordt nu alsmaar groter, verwacht Edzo Jansen.
Fantastisch
'Ondanks het feit dat het bedrijf waar ik afstudeerde veel problemen had, heb ik een fantastische tijd gehad,' vertelt Edzo lachend. 'Indonesiërs zijn hartstikke leuke mensen. Ze willen van alles van je weten. Waar je naar toe gaat, hoe je heet. Noem maar op. Je steekt qua lengte overal boven uit. Je valt op en bent daardoor interessant. De mensen zijn er veel service-gerichter dan hier. Dat is leuk. De bus heeft bijvoorbeeld geen haltes, je kunt gewoon ergens langs de kant van de weg gaan staan. De winkels zijn lang open en overal op straat kan je iets kopen. Geweldig. Ik woonde daar in een stad, in Bandung, wat een erg vieze plaats is. Net zoals Jakarta overigens. Maar buiten de steden is het fantastisch. Wat een natuur. Indonesië is gewoon een ontzettend mooi land.'
Indonesië is een prachtig land om af te verblijven. De mensen zijn aardig en overal op straat zijn dingen te koop. De N250-100
