Oude pianolarollen, met gaatjes in papier, zijn digitaal bewerkt en vervolgens afgespeeld op een excellente Bösendorf piano. Componist Sergei Rachmaninoff, overleden in 1943, speelt zijn eigen werk en is nu in volle glorie te beluisteren op CD. 'Historische opnamen' vindt ook Eelco Herder, voorzitter van pianovereniging Utopiano.
Zijn er veel van dit soort opnamen?
'Voor het vak Multidisciplinaire Ontwerpopdrachten hebben we met een team van tien UT-studenten een scanner ontworpen voor het Pianola Museum in Amsterdam. In het museum hebben ze ruim veertienduizend rollen voor verschillende reproductie-piano's die een pneumatisch ingebouwd afspeelmechaniek hebben.
'Op deze manier kan alle informatie op de rollen, ondanks het verval waaraan papier onderhevig is, digitaal worden bewaard. Wereldwijd zijn er meer methoden ontwikkeld om dit te doen. Bij ons ontwerp voor de scanner hebben we vooral gelet op de nauwkeurigheid van de digitale informatie.'
De CD-opnamen van Rachmaninoff gaan nog een stapje verder...
'De digitale gegevens zijn doorvertaald naar 'midi'- formaat. Daarmee kun je elektronische afspeelapparatuur aansturen, zoals keyboards. Een Amerikaanse ingenieur heeft een model van pneumatisch aangedreven reproductie-piano's in de computer gestopt. De digitale gegevens zijn vervolgens gebruikt om een mechaniek aan te drijven van een Bösendorfpiano. Het resultaat hiervan is opgenomen op CD.'
De computertechnici hebben de digitale gegevens natuurlijk bewerkt, en dus geïnterpreteerd. Zijn de opnamen dan nog wel authentiek te noemen?
'Dat vind ik wel. Vroeger vertaalden de technici de informatie voordat deze in de pianola-rollen werd geponst. De makers van de digitale rollen hebben dat ook gedaan en zich daarbij ondermeer gebaseerd op oude grammofoonopnamen die van Rachmaninoff bekend zijn.
'Zo hebben ze bijvoorbeeld het tempo digitaal enigszins aangepast. Tempoverschillen ontstaan omdat aan het eind van de rol de muziek sneller wordt afgespeeld dan aan het begin van de rol. Ook zijn tekortkomingen in de dynamiek gecompenseerd die zijn veroorzaakt door de gebrekkige techniek van de pianola's. Wanneer dit allemaal op een muzikale en adequate manier gebeurt, kom je heel dicht bij de manier waarop Rachmaninoff zijn muziek destijds heeft ingespeeld.'
Voor wie zijn de nieuwe CD-opnamen interessant?
'In de eerste plaats voor musicologen en pianisten. Zij kunnen nu heel goed horen hoe de componist zelf zijn werk heeft uitgevoerd, en dus hoe hij de muziek heeft bedoeld.
'Maar het mooie van de CD-opnamen is, dat ze ook voor gewone luisteraars de moeite waard zijn. De pianist Rachmaninoff bezat een fabuleuze techniek en wist het ritme heel strak vast te houden.'
Zou je zelf een dergelijke CD aanschaffen?
'Ik zou eerder kiezen voor moderne opnamen van een goede pianist. Hij of zij kan muzikale accenten leggen die met een reproductie-piano nooit te halen zijn. Via de pianola-rollen en de aansturing van het mechaniek gaat allerlei informatie verloren en treden vertragingen en dynamische verschuivingen op.
'Als er CD-opnamen komen van Edvard Grieg dan zou ik die zeker kopen. Voor zover ik weet zijn er van hem geen grammofoonopnamen bekend maar alleen pianola-rollen. Bovendien heb ik als pianist meer met Grieg dan met Rachmaninoff.'
