Onderwijsminister Loek Hermans denkt na over een volgende termijn

'We moeten de strijd met het buitenland juist aangaan'

Net als de vorige drie jaar ging de Kamerbehandeling van de onderwijsbegroting deze maand vooral over het basis- en voortgezet onderwijs. Is het hoger onderwijs nog steeds een politiek stiefkindje?

'Die achterstelling van het hoger onderwijs is meer een Calimero- gevoel dan realiteit. Er is de afgelopen jaren veel gedaan. In het regeerakkoord van 1998 had onderwijs als geheel prioriteit, maar op het hóger onderwijs werd 600 miljoen bezuinigd. Toch is er daarna fors geïnvesteerd. Zo is er in het wetenschappelijk onderzoek extra geld voor de Vernieuwingsimpuls. Incidenteel én structureel."

Het hoger onderwijs loopt dus gelijk op?

'De politieke discussie gaat tot nu toe vooral over het funderend onderwijs. Maar daar moest dan ook veel gebeuren. Ik vind wel dat het hoger onderwijs mee moet delen in de extra financiële ruimte. Want je kun geen uitstekend funderend onderwijs hebben en slecht hoger onderwijs. Evenmin als andersom.'

Maar hoe zat het dan dit jaar met de bezuiniging op het hbo, door een te lage inschatting van het aantal studenten?

'Dat is een kwestie van woordgebruik. In 2000 ging er veel geld op aan de vergoeding voor hogere studentenaantallen. Die systematiek betekent wel dat lagere ramingen voor dit studiejaar ook tot verlaging hebben geleid. Als die terugslag meevalt, moeten we dat uitzoeken. In principe zou er geld voor moeten worden vrijgemaakt. Voorwaarde is dan wel dat die cijfers helder zijn.'

'Of de vermeende fraude daarbij een rol speelt? Natuurlijk is dat ook een punt. Als ik praat over hogere studentenaantallen en er hangt zoiets in de lucht, zal het kabinet niet erg gewillig zijn om met extra geld over de brug te komen.'

Maar gaat het wel goed bij de hogescholen en universiteiten? Er wordt veel geklaagd over de hoge werkdruk en het gebrek aan jon-ge docenten.

'Dat is ook het politieke seizoen. Wie zich niet laat horen, krijgt niets. Maar het hoger onderwijs moet ook prioriteiten aangeven. Een algemene claims van twee miljard wordt niet gehonoreerd. Dat kan ik u nu al vertellen.'

'Ik heb overigens extra geld beschikbaar gesteld voor personeel; instellingen moeten die ruimte dan ook gebruiken. Wie op eigen benen staat, moet zelf keuzes maken. Je kunt Zoetermeer niet overal de schuld meer van geven.'

Is het toch niet zorgelijk dat veertig procent van de docenten 50+ is? Terwijl er nu nauwelijks doorstroom is?

'Natuurlijk. Maar je moet flexibel met de mogelijkheden omgaan. Jong gepromoveerden kunnen bijvoorbeeld een dag per week in dienst blijven voor onderzoek, terwijl ze aan de middelbare school lesgeven. Dan staan ze straks klaar zodra er vacatures komen.'

Klagende instellingen vinden nog wel eens een gewillig oor bij de Tweede Kamer.

'Dat is waar. Maar ook daar geldt: meer eigen verantwoordelijkheid voor de instellingen. Dus als de Universiteit Leiden ervoor kiest om biologie te sluiten en daarvoor samenwerking te zoeken met andere universiteiten, dan is het antwoord op kamervragen voor behoud van de opleiding: neen.'

Die omslag valt niet overal even makkelijk.

'Daardoor heb ik me niet geremd gevoeld. De vraag is hoe snel je door de stroop kunt roeien. Want tegelijkertijd moet je wel rekenschap afleggen over de 51 miljard die je te besteden hebt. Ik kies dan voor kwaliteitsbeoordeling. Ik geef ruimte en controleer achteraf. We zijn daarin een eind gevorderd en het is niet meer terug te draaien. Al is de Nederlander soms paradoxaal. Hij is assertief en vraagt ruimte, maar als het fout gaat is het al snel de schuld van de overheid.'

Tijdsdruk

Met uw wetsontwerpen over bachelors-masters ('bama') en het keurmerksysteem in het hoger onderwijs staan er nog flinke onderwerpen op de agenda. Wordt dat niet lastig zo kort voor de verkiezingen?

'Vier jaar is kort. Je legt een wet niet zomaar in de Kamer. Daar

gaan beleidsnota's aan vooraf. Naast de Raad van State moeten wij

bovendien langs de Onderwijsraad. Plus gecompliceerde zaken als artikel 23, de vrijheid van onderwijs. Maar bij de eerste kamerbehandeling bleek over accreditatie (de keurmerken, red.) een grote consensus te bestaan. Voor bama geldt hetzelfde, misschien wel unanimiteit.'

Intussen is het met het bamastelsel wel erg kort dag. Er komen steeds meer klachten van mensen die zich een slag in de rondte werken om de invoering daarvan in september te halen. Had het niet moeten wachten?

'Integendeel. De druk komt er pas op als iets echt moet. Met de verkiezingen ben je zo weer een jaar verder. Dan heb je tot invoering in 2010 geen enkele speelruimte meer. Bovendien kregen we altijd het verwijt achter Europa aan te hobbelen. Nu willen andere landen ons accreditatiesysteem al overnemen. Ik zit liever aan het stuur dan dat ik lijdzaam volg.'

Een belangrijk discussiepunt is verder het onderscheid tussen hbo en wetenschappelijk onderwijs. Is dat in het bama-stelsel geen achterhoedegevecht?

'Voor fusies van hbo- en wo-instellingen wel. Maar de tweedeling tussen de twee soorten opleidingen moet er blijven, want de samenleving vraagt er om. De werkgevers van VNO/NCW pleiten zelfs voor herinvoering van de verschillende titulatuur.'

Vooruitlopend op de verkiezingen van mei 2002, valt er nog wat te kiezen voor de studenten?

'Het zal niet meer gaan over de bamastructuur als zodanig, of over accreditatie. Dat is conceptueel neergezet. Sommigen meten alles af aan de hoeveelheid geld, maar ook dat wordt volgens mij niet de discussie. Het gaat om financiering per studiepunt, hoe maken we de rol van de consument, de student sterker. De concurrentie is internationaal.'

En daar is niet iedereen het over eens?

'Ik vergelijk het wel eens met het mediabeleid van vroeger, waarin werd gekozen voor krampachtige afzondering. Een PvdA-woordvoerder zei zelfs eens dat we satellieten gewoon uit de lucht moesten schieten. Het gevolg van die discussie is dat behalve de publieke zenders het Nederlandse omroepbestel in buitenlandse handen is. Laten we het zover komen met het hoger onderwijs? Nee, we moeten de internationale concurrentiestrijd juist aangaan.'

Is minister Hermans in voor nog vier jaar Onderwijs?

'De VVD moet eerst in het kabinet komen, en men moet mij vragen voor onderwijs. Maar los daarvan: persoonlijk weet ik nog niet zeker of ik verder wil. Want ik ben al heel lang actief in de landelijke politiek.

'Aan de andere kant: het hoger onderwijsbeleid wordt de komende jaren wel interessant, met discussies over de grenzen van het overheidshandelen. Wat doe je met buitenlandse spelers op de Nederlandse markt, welke vouchers (=strippenkaart, red.) geef je de student? Daar wil ik best nog vier jaar mee bezig. Zie daar twee zielen in één borst. De komende weken wil ik zelf de afweging maken.'

Hop

Loek Hermans: ....bama is conceptueel neergezet...