Op elf september zal Heerkens niet zo snel een vliegtuig naar de States pakken. Niet uit bangig bijgeloof, welnee, maar omdat de Amerikanen op die dag waarschijnlijk extra controles zullen uitvoeren. In dat soort heisa heeft hij weinig zin. Maar bang is hij niet. `Vliegen is nog altijd de veiligste manier van vervoer. Alleen al in Europa zijn er vijftigduizend vliegbewegingen per dag. Daarvan zouden er begin augustus tien gekaapt worden, de kans is heel klein dat je net in dat vliegtuig zit. Per jaar verongelukken er zo'n twintig tot dertig vliegtuigen. Als daar ineens tien bijkomen dan is dat wel een grote toename, maar vliegen wordt er niet wezenlijk onveiliger van. Bovendien zijn de gevolgen op de grond groter.' Hij wil maar zeggen, er zaten meer mensen in het WTC dan in de gekaapte vliegtuigen.
Heerkens legt zich al jaren toe op het bestuderen van vliegtuigen en de luchtvaart en wordt regelmatig door de pers uitgenodigd om zijn zegje te doen over zaken die zich in het luchtruim afspelen. Aan de faculteit BBT is hij universitair docent in onder meer de luchtvaartindustrie en betrokken bij de minor luchtvaarttechniek.
Wedloop
Op 10 augustus, toen bekend werd dat een groot aantal aanslagen was verijdeld, was zijn reactie er niet een van verbazing. `Het was te verwachten dat het vroeg of laat weer een keer zou gebeuren', zegt hij. `Het is natuurlijk een voortdurende race, een wedloop. De vraag is wat je er tegen moet doen. Je kunt proberen om de terroristen technologisch een stap voor te blijven, maar dan stimuleer je wellicht juist de ontwikkeling. Als je het mogelijk maakt om een bepaald gas te detecteren dan breng je mensen misschien op ideeën. Het is immers onmogelijk om technologie langere tijd voor jezelf houden. Op dit moment richt iedereen zich op vloeibare explosieven. Maar of een verscherpte controle op handbagage werkt? Aan sommige reizigers op Heathrow werd bijvoorbeeld gevraagd of ze een slokje wilden nemen van wat ze beweerden dat babyvoeding was. Maar een terrorist die een toestel gaat opblazen deinst er echt niet voor terug een chemisch drankje te nuttigen. Dood gaat-ie toch wel.'
Beveiligen heeft zo zijn grenzen. `Hoeveel kosten en ongemak accepteer je?', vraagt Heerkens zich af. `Kijk, een onkaapbaar vliegtuig zal best mogelijk zijn. Je zult alleen nooit weten dat je het hebt. Het is net als met een onkraakbare kluis. Je kunt alleen maar bewijzen dat-ie niet onkraakbaar is.' De huidige technologie kan veel mogelijk maken weet ook Heerkens. Europese onderzoekers werken bijvoorbeeld aan een systeem dat een gekaapt vliegtuig automatisch naar de dichtstbijzijnde landingsbaan loodst. `Maar ook daar kan van alles mis mee gaan', zegt Heerkens. `Er is bijvoorbeeld ook weleens geopperd om een acuut verdovend gas in de passagierscabine te laten ontsnappen in geval van een kaping. Maar wat als iemand merkt dat er een gas vrijkomt en juist dan gekke dingen gaat doen?'
Los van wat technologisch haalbaar is: wie gaat dat betalen? Heerkens: `Maatschappijen hebben nu al erg te lijden onder de kosten van de aangescherpte veiligheidsmaatregelen. Ik denk dat vooral de prijsvechters het merken. Het zijn immers juist de prijsbewuste mensen die met dat soort goedkope maatschappijen vliegen en zij zullen daarvan af gaan zien als de ticketprijzen stijgen. Ook zitten prijsvechters vaak op de kortere vluchten. Een uur vertraging vanwege extra controles op een stedentrip naar Barcelona is hinderlijker dan op een vlucht van elf uur. En prijsvechters hebben doorgaans minder voorzieningen op luchthavens, wat een vertraging er niet leuker op maakt. Ik stond een keer lang in de rij op Schiphol voor Easyjet, daar waren niet eens stoelen beschikbaar.' Juist de dingen waar prijsvechters zich mee onderscheiden: goedkoop, snel en makkelijk, komen dus in het gedrang. `En', zegt Heerkens, `de meeste prijsvechters hebben hun grote succes te danken aan een zeer snelle groei. Kunnen ze straks, als de groei afneemt, nog steeds zo efficiënt opereren?'
Claim
De Ierse luchtvaartmaatschappij Ryanair dreigde deze week al met een claim tegen de Britse overheid, ze wil gecompenseerd worden voor de extra kosten. Heerkens: `Sinds nine eleven spelen overheid en luchtvaart elkaar de bal toe. Terroristen protesteren tegen overheden, zegt de luchtvaart, dus de overheid moet betalen. De overheid springt ook wel bij hoor, met zachte leningen en belastingverlagingen. De luchtvaart is sowieso al een sector die heel kwetsbaar is. Er is altijd wel een reden waarom het slecht gaat. Op dit moment zijn de brandstofprijzen bijvoorbeeld historisch hoog en we moeten ook geen grote dalingen verwachten.'
Vliegen wordt hoe dan ook duurder, voorspelt Heerkens. `De overheid compenseert natuurlijk niet alles. Dit prijsniveau is niet vol te houden. Maatschappijen verdienen te weinig, alternatieve en goedkopere brandstoffen zijn voor vliegtuigen nog lang niet voorhanden en nu ook nog die veiligheidseisen. Ik denk dat we voor veranderingen staan.'
De luchtvaartkenner is daar zelf niet zo huiverig voor. `De directeur van Ryanair sprak laatst over het recht van mensen om te vliegen. Pardon? Honderd jaar geleden hadden er nog maar twintig, dertig mensen gevlogen. Nu vliegt jan met de pet ook, maar wat mij betreft is vliegen niet gewoon. Het is niet gewoon om binnen een paar uur in Barcelona te staan, het is iets fantastisch.' Bijna filosofisch: `Elke keer als ik in een vliegtuig stap ben ik me bewust van de overwinning van het menselijk vernuft. Al die kennis die er in zit, al die offers die ervoor zijn gebracht. Dat we daar weer meer voor moeten betalen, vind ik niet zo erg. Daar moeten we maar aan wennen.'
Heerkens mag zelf niet bang zijn, anderen zijn dat wel. In het Spaanse Malaga werden twee mannen die Arabisch zouden hebben gesproken, op een vlucht naar Londen geweigerd, omdat de rest van de passagiers een onbehaaglijk gevoel van hen kreeg. Heerkens: `Dat gaat echt veel te ver. Medepassagiers die bepalen wie mee mag. Wat voor boodschap geef je daarmee af aan Arabische mensen, vraag ik mij dan af? Pure discriminatie.'
Hans Heerkens: `Vliegen nog altijd de veiligste manier van vervoer'. Foto: Arjan Reef
