Nog twee jaar en de eerste UT-bachelors moeten kiezen: waar doe ik m'n master. Of: doe ik 'm wel, of doe ik 'm niet. Een van de belangrijkste gevolgen van de nieuwe BaMa-structuur die de student aan den lijve zal ondervinden, werpt zijn schaduw vooruit.
Er wordt nog hevig aan gesleuteld, maar over ruim een maand is het master-aanbod van de UT gevormd. De 118 afstudeerrichtingen van nu worden 'ingeklonken' tot een handjevol masteropleidingen. Met differentiaties weliswaar, maar afstudeerrichtingen die slechts drie deelnemers trekken zijn er niet meer bij. En toch blijft er meer dan genoeg te kiezen voor de kersverse bachelor: 'De keuzegids voor Nederlandse masteropleidingen wordt zes keer zo dik als de huidige keuzegids hoger onderwijs', verwacht dr. Leo Goedegebuure, voorzitter van de stuurgroep die de BaMa-invoering op de UT begeleidt.
Nog maar weinigen binnen en buiten de UT beseffen echt wat er binnen afzienbare tijd allemaal verandert in het gedrag en de samenstelling van de studentenbevolking, is Goedegebuures indruk. 'Het is heel moeilijk om bij iedereen scherp op het netvlies te krijgen dat je als universiteit straks, als de eerste bachelors hun diploma krijgen, studenten kwijt raakt die elders hun master gaan doen en er studenten bij krijgt die hier hun master willen volgen. Mensen denken nu toch vaak nog steeds in onderwijsprogramma's van vijf jaar, alleen met een andere benaming. Dan kun je heel hard en vaak roepen dat er veel meer verandert, maar dat heeft kennelijk tijd nodig. Mensen zijn nu eenmaal conservatief.'
Hoewel de eerste lichting bachelors nog niet massaal van universiteit verandert, aldus Goedegebuure, neemt dat aantal binnen vijf jaar sterk toe. En over tien jaar is de studentenbevolking drastisch veranderd, voorspelt hij.
'Studenten die aan dezelfde universiteit zowel hun bachelor- als hun master-opleiding doen worden steeds schaarser. Zeker als er steeds meer informatie beschikbaar komt over de kwaliteit van alle masteropleidingen waar ze uit kunnen kiezen. Daarnaast krijg je te maken met allerlei zij-instromers: uit het buitenland, van het hbo, mensen die al hebben gewerkt en nu een master-opleiding willen doen, of eerst een deel daarvan.'
Dus ontbrandt er een nieuw soort concurrentiestrijd tussen deuniversiteiten. Een eerstejaars binnen halen en houden is niet meer genoeg: na drie jaar herhaalt zich de slag om de student, maar dan op meerdere fronten tegelijk, vanwege de grotere diversiteit aan doelgroepen. Des te groter is de noodzaak voor de instellingen om heel goed aan de aankomende masters duidelijk te maken wat voor opleidingen ze te bieden hebben (vooral van welke kwaliteit) en welke instroomeisen er gelden. Vraaggestuurd werken is daarbij eveneens essentieel volgens Goedegebuure:
'Iemand van 35, met meer dan tien jaar beroepservaring, vraagt bijvoorbeeld om een ander traject dan iemand die net z'n bachelorsdiploma op zak heeft. Met het hbo in de regio zijn we bezig goede afspraken te maken voor een soepele doorstroming. Voor andere hbo-afgestudeerden moet je waarschijnlijk bijspijkercursussen organiseren voordat je ze toe kunt laten. Alleen als je als universiteit ijzersterk in de markt staat, met een veelvoud aan aanmeldingen voor de beschikbare plaatsen in de masterfase, kun je je het permitteren om te zeggen: dit zijn onze toelatingseisen en zie maar hoe je je kwalificeert.'
Wat Goedegebuure de komende jaren bovendien ziet veranderen is dat het hele palet aan bacheloropleidingen breder wordt en qua aantallen afneemt. 'We hebben nu 18 bachelor-opleidingen aan de UT. Over vijf jaar zijn dat er minder en over tien jaar nog minder. Dat is een gradueel proces, want je kunt niet in één keer het hele onderwijs op de schop nemen. Maar de Centrale Commissie Onderwijs is het erover eens dat het moet gebeuren, gaande de rit. Zeker gezien de noodzaak tot bezuiniging.'
Terug naar de eerste UT-bachelors die over twee jaar hun keuze voor een master, of niet, moeten maken. Welke opties hebben ze? Stoppen en de arbeidsmarkt opgaan om te beginnen. Dat zullen er niet zo veel zijn, verwacht Goedegebuure. 'Hooguit een procent of tien, vijftien, afhankelijk van de situatie op de arbeidsmarkt. Waarschijnlijk gaat het alleen om de mensen aan wie het bedrijfsleven nu ook al trekt terwijl ze nog in de collegebanken zitten. Over vijf tot tien jaar zullen het er wel meer zijn, als er meer werkgevers over hun koudwatervrees heen zijn om bachelors aan te nemen.'
Gewoon doorstromen, binnen de UT, is optie twee. Elke bachelor heeft namelijk de garantie dat hij met zijn diploma - zonder aanvullende eisen - toegang heeft tot minimaal één masteropleiding binnen zijn eigen universiteit. Vooralsnog zullen de meeste bachelors hiervoor kiezen, verwacht Goedegebuure.
Maar een beetje ondernemende bachelor kiest straks een master-opleiding bij een andere Nederlandse of zoekt zijn heil bij een buitenlandse universiteit. De UT zal tegen die tijd met een groot aantal zusterinstellingen de nodige afspraken gemaakt moeten hebben over onderlinge doorstroommogelijkheden tussen de verwante disciplines.
Zelf als bachelor op zoek gaan naar een passende master, al shoppend langs Europese universiteiten, kan natuurlijk ook. Wel zal elkeinstelling scherp letten op de bijlagen bij het diploma, varirend van accreditatieverklaringen tot studieprogramma's. Want, stelt Goedegebuure, de grotere transparantie van het Europese hoger onderwijs, waar de Europa-brede invoering van BaMa voor had moeten zorgen 'kun je wel vergeten'. Oorzaak? Goedegebuure: 'De profileringsdrang van universiteiten en hoogleraren.'
