Het hbo verkeert in grote financiële problemen. Wanneer één hogeschool failliet gaat, volgt onherroepelijk de rest. Met die waarschuwing komt het bureau Coopers & Lybrand, dat onderzocht hoe het hbo er financieel voorstaat.
De financiële situatie in het hbo is zorgelijk. Dat blijkt uit een rapport dat Coopers & Lybrand in opdracht maakte van de HBO-Raad, de vereniging van hogescholen. De problemen van de ene hogeschool zijn nauw verweven met die van de andere, aldus het rapport. Daardoor dreigt het hbo als een stel dominostenen om te vallen: als er één hogeschool failliet gaat, gaan ze allemaal.
Volgens Coopers & Lybrand staat het water de hogescholen aan de lippen. Het bureau bevestigt daarmee de noodsignalen die voorzitter Arie van der Hek van de HBO-Raad al enige tijd uitzendt. Volgens Van der Hek zijn de hogescholen door allerlei tegenvallers gedoemd de komende jaren 140 miljoen gulden in te leveren. Volgens sommigen is dat nog een voorzichtige schatting: er zou vanwege afspraken over wachtgelden nog eens 100 miljoen gulden bij opgeteld moeten worden.
De hogescholen dreigen elkaar in de ondergang mee te sleuren, doordat zij hun financiële problemen willen opvangen met een gezamenlijk waarborgfonds van 60 miljoen gulden. Dat fonds werd in 1994 opgericht, toen de instellingen in één keer hun eigen gebouwen van het ministerie moesten aankopen. Wie betalingsproblemen heeft, kan tijdelijk gebruik maken van het fonds. Binnenkort komt er een tweede 'vangnet', ditmaal van 40 miljoen gulden. Dit fonds is bedoeld voor scholen die in de problemen raken doordat zij sinds juli 1996 een deel van de wachtgelduitkeringen zelf moeten betalen.
Maar door de fondsen kan één failliete hogeschool de rest in zijn val mee trekken. Dat realiseren de hogeschoolbestuurders zich nu met schrik. 'Als een paar middelgrote scholen ook maar even wankelen, is zestig miljoen zó op. Andere hogescholen moeten dan bijspringen. Maar die hebben ook geen geld. En dan gaan we er allemaal aan', zegt bijvoorbeeld M.F. Koeman, voorzitter van de Hogeschool IJselland.
Het idee dat veertig miljoen gulden voldoende is om wachtgeldproblemen op te vangen, noemt Koeman een illusie. Zeker nu hogescholen verplicht zijn om het wachtgeld van een nieuwe werkloze docent in één keer af te schrijven. 'Je moet het ontslag van bijvoorbeeld een 42-jarige docent in één keer als verlies in je begroting opnemen. Zo'n man komt waarschijnlijk niet meer aan het werk. Dus moet je zo'n 2,5 miljoen afschrijven. Als je drie of vier man ontslaat, duw je jezelf - en daarmee dus de rest ook - de afgrond in', zegt Koeman, die tevens lid is van de commissie finacniën van de HBO-Raad.
Koeman vindt de situatie 'ronduit ongezond'. Veel hogescholen hebben dit jaar al geen sluitende begroting. 'Het is echt knijpen en piepen geworden. Scholen teren in op hun reserve, maar die hebben ze nauwelijks meer. Ze staan op het randje van faillissement', waarschuwt hij.
De financiële nood is volgens deskundigen 'explosief' geworden, doordat een aantal recente akkoorden die de HBO-Raad met minister Ritzen heeft afgesloten in de praktijk erg slecht uitpakt. Zo is de kans klein dat doorstuderende mbo'ers na drie jaar hun hbo-diploma zullen halen. Elke overschrijding van de driejarige studieduur komt op rekening van de hogescholen. Dat levert vermoedelijk een kostenpost op van 40 miljoen gulden per jaar.
Bij elkaar opgeteld is het bedrijfsrisico voor de hogescholen door alle tegenvallers te groot geworden. 'We staan nog altijd achter de akkoorden. Maar de problemen die in de uitwerking ontstaan, kunnen we echt niet meer zelf opvangen', zegt een woordvoerder van de HBO-Raad.
Voorzitter Arie van der Hek van de HBO-Raad heeft minister Ritzen inmiddels gevraagd om opnieuw te onderhandelen. Het hbo kan niets meer hebben, is zijn boodschap: Ritzen moet het hoger beroepsonderwijs voorlopig ontzien. Een begrijpelijke poging, zeggen hogeschoolbestuurders. Maar zij vinden het verhaal van Van der Hek niet erg overtuigend. Ook Koeman niet. 'In alle eerlijkheid: inhet voortgezet onderwijs en het mbo is het veel dramatischer. Daarmee vergeleken is het hbo nog redelijk onder de bezuinigingsdrift van Ritzen vandaan gekomen.'
Koeman zou het waarderen als Ritzen de universiteiten eens serieus aanpakt. 'Die hebben weliswaar al wat ingeleverd. Maar een dikke man die wat afgevallen is, blijft stevig. Nee, daar valt nog heel wat te halen.'
