Begin september werd bekend dat twee EL-studenten financiële steun van de UT krijgen omdat hun 2.1 trimester, vorig jaar, onvoldoende studeerbaar was. Sindsdien overwegen tientallen studenten bij de Commissie Verlening Afstudeersteun (CVA) financiële compensatie aan te vragen, meldde SRD bestuurder Sjoerd Woudstra deze week. 'Want, zo vinden ze, ook hun roosters waren te vol, ook bij hen kwam de geïnvesteerde tijd niet overeen met verkregen studiepunten of duurde het afstuderen langer dan de tijd die er officieel voor staat. En dat allemaal zonder dat ze er zelf wat aan konden doen, natuurlijk.'
Voor de SRD - die de twee EL-studenten hielp met het opstellen van de aanvraag - komt de stroom klachten niet als een verrassing. Woudstra: 'We zitten natuurlijk in een overgangssituatie. Van de redelijk ruime studiebeurs zijn we de afgelopen jaren naar het strakke regime van de prestatiebeurs en de temponorm gegaan. Daarnaast zijn veel curricula drastisch aan het veranderen. Niet alle faculteiten hebben voldoende maatregelen genomen om op de nieuwe situatie in te spelen.'
Sterk wapen
Bovendien heeft de student met de MUB eindelijk een sterk wapen in handen. Verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn met de nieuwe wet duidelijk gedefinieerd en studenten aarzelen niet universiteiten daarop aan te spreken. Want in de MUB'se onderwijswereld zijn zij gereduceerd tot consumenten. Terwijl de faculteiten de kennis zo klantvriendelijk mogelijk dienen aan te leveren. Schort er iets aan het product onderwijs, dan dient de student - geheel naar de letter en de geest van de MUB - een financiële claim in. Immers: bij de klantenservice van de Hema vraag je ook je geld terug als de kleur van de wekker niet helemaal bij je dekbedovertrek past.
De student is koning en vanaf zijn troon schreeuwt hij om studeerbare curricula. Want omdat hij elke overschrijding van de nominale studieduur uit eigen zak moet betalen, draait alles ineens om snelheid. Dus zodra een slecht studierooster vertraging veroorzaakt, staat de moderne student onmiddellijk bij de Commissie Verlening Afstudeersteun op de stoep.
Deels volkomen terecht. Sommige studieprogramma's zijn ook gewoon onvoldoende studeerbaar. Neem het hbo-doorstroomprogramma van Toegepaste Onderwijskunde. In de voorlichtingsfolder staat dat afgestudeerden van bijvoorbeeld de lerarenopleiding basisonderwijs de studie in drie jaar kunnen afronden. Volgens vijf pabo-studenten, die in '96 met TO begonnen en naar eigen zeggen 40 hbo-studenten vertegenwoordigen, is dat bijkans een onmogelijke opgaaf. 'Werkweken van 80 uur, tentamens en presentaties op het zelfde tijdstip, dubbel verroosterde colleges en practica, reflexieve vakken die voor, in plaats van nà de basisvakken waren gepland, het zijn slechts enkele van de problemen die het hbo-programma uitermate moeilijkstudeerbaar maken.'
Ook de studentenvakbond SRD meldt in Langs de lijn, een onlangs gepubliceerd onderzoeksrapportje, dat 'hbo-programma's op vrijwel alle faculteiten slecht te noemen zijn'. Naast de stages en afstudeeropdrachten die bijna altijd langer duren dan gepland, inflexibele onderwijsprogramma's die voor vertraging zorgen, trimesters met teveel vakken en studenten die in de overgang van een vier- naar een vijfjarig curriculum tussen de wal en het schip vallen, zorgen de hbo-doorstroomprogramma's voor de meeste studievertraging, aldus de SRD.
De meeste faculteiten werken hard aan het verbeteren van de studeerbaarheid. P.W. Verhagen, de opleidingsdirecteur van TO, legt geduldig uit dat hij voortdurend in gesprek is met de HBO-studenten, dat er voor de meeste problemen ook regelingen zijn getroffen, maar dat het met hbo-trajecten altijd 'puzzelen' blijft. 'Het programma werkt alleen in drie jaar als je écht nominaal studeert. Bovendien is de bijvakkenkeuze niet onbeperkt. De gaten die vallen vanwege de vrijstellingen moet je zo goed mogelijk opvullen met keuzevakken. En ja, eindtermen zijn eindtermen. Door speciale vragenuurtjes, het uitstellen van opdrachten en extra herkansingen proberen wij de hbo-studenten tegemoet te komen. Maar uiteindelijk moeten opdrachten gewoon afgerond worden.'
De hbo'ers vinden de 'ad hoc-maatregelen' die Verhagen organiseerde onvoldoende. 'Het uitstellen van opdrachten of het geven van extra tentamens is geen oplossing', zo melden de studenten. 'De studiedruk verschuift, maar blijft te hoog. Daarom gaan we waarschijnlijk bij de CVA een verzoek om afstudeersteun aanvragen.'
Claim
En ze zijn niet de enigen. EL-studenten die vorig jaar het 3.3 trimester liepen dienen binnenkort een gezamenlijke claim in. Werktuigbouwers die bijna per definitie langer dan de reguliere vier maanden aan hun afstudeeropdracht werken, overleggen inmiddels met de SRD over hoe het CVA te benaderen. En ook CT&M'ers vermoeden dat ze in aanmerking komen voor afstudeersteun.
En daarmee lijkt de claimcultuur geboren. Ton Mouthaan, de opleidingsdirecteur die werd geconfronteerd met de aanspraak van zijn EL-studenten, is er inderdaad bang voor. 'Je ziet nu al dat onderwijsdiscussies met studenten zich toespitsen op het aantal verroosterde uren. Voor een deel is dat heel terecht. Je kunt geen boek van vierhonderd bladzijden in 80 uur lezen én begrijpen. Roosters moeten wel reëel zijn. Maar aan de andere kant gaat er ook iets verloren. Docenten zijn genoodzaakt vakken plat te slaan tot het aanleren van trucjes. Voor zoiets als de schoonheid van een bewijs of het laten zien van de samenhang is nauwelijks ruimte meer. Studenten klagen dáár veel minder over.'
Het gaat de calculerende student niet meer om het goed leren beheersen, maar om het afronden van de stof. Want alleen studiepunten tellen. Volgens EL-student Lisette Harting, die ook in de onderwijscommissie zit, kunnen studenten nauwelijks anders. 'Om de boel studeerbaar te houden zijn de curricula zo compact en inflexibel gemaakt dat je je niet kunt veroorloven een vakje te missen. Studenten spelen daarom op save. Ze halen liever alle vakken met gemiddeld een zes, dan twee of drie met hele hoge cijfers.'
Door al die aandacht voor studeerbaarheid sleutelen faculteiten intensief aan hun onderwijs. Er worden studieuurtjes gepland, extra werkcolleges gegeven, vakken sluiten nauwgezet op elkaar aan en het projectonderwijs doet algemeen opgeld. Maar dat alles heeft wel tot gevolg dat studieprogramma's als kaartenhuizen instorten zodra studenten, om wat voor reden ook, vakken niet halen.
Gevaar
Die inflexibiliteit is een gevaar voor het zogenaamde studentenactivisme en daarmee voor de academische vorming. Studenten worden bijna gedwongen om óf voor hun studie óf voor andere activiteiten te kiezen. 'Studieverenigingen kunnen voor kleine klusjes bijna geen studenten meer krijgen', vertelt Harting. 'Kennelijk kiezen studenten liever voor grote projecten die door genoeg afstudeersteun gecompenseerd worden. Of voor een bestuursbeurs van een heel jaar.'
Het college van bestuur heeft ook 'zorgen' over de afname van de flexibiliteit in de curricula. Rector Frans Van Vught: 'Meer aandacht voor studeerbaarheid moet natuurlijk niet leiden tot strak aaneengeschakelde en rigide onderwijsprogramma's. Wij praten met de opleidingsdirecteuren over dit probleem en proberen er wat aan te doen. Het ligt bovendien in de bedoeling met de invoering van Major-minor aanzienlijk aan flexibiliteit te winnen.'
Uiteindelijk, en dat vindt Van Vught ook, zijn alle problemen terug te voeren op een genadeloos streng afgepaste studiefinanciering. 'Maar', zo denkt hij, 'ik heb goede hoop dan onze nieuwe onderwijsminster ook daarin enige verlichting brengt. Misschien wordt de prestatiebeurs wel afgeschaft.'
Of Hermans echt zo genereus kan zijn, valt te betwijfelen. In alle interviews die hij geeft, laat hij weten dat hij studenten wel meer ruimte wil geven om bij te verdienen, maar dat afschaffing van de prestatiebeurs niet aan de orde is. 'Daarvoor is drie miljard gulden nodig. Daar kun je kommer en kwel over roepen, maar in dit regeerakkoord is daar geen ruimte voor.' Onder Paars II zal het met de academische kwaliteit dus tobben blijven.
Sijas Akkerman
In de MUB'se onderwijswereld is de student klant en dus koning. Schort er iets aan het product onderwijs dan vraagt hij zijn geld terug.
