In de gebruikelijke Studium Generale lezingencyclus rond het thema van de Wetenschap & Techniekweek, die op de universiteiten van Groningen en Twente gehouden worden, staat dit jaar het heelal centraal. 'Hoogspanning' is de cyclus gedoopt. Vier internationale wetenschappers vertellen over hun onderzoek, maar ook over hun fantasie en hun onzekerheden. Zo zegt de eminente sterrenkundige Hubert Reeves, die 28 september in Enschede spreekt: 'Vroeger liet wetenschap de mensen denken dat het hebben van keus een illusie is, omdat alles op voorhand vaststaat. Nu is dat anders, zoals de chaostheorie laat zien. We kunnen weer ruimte geven aan onze twijfels: lang leve de vrijheid.' Reeves beweegt zich op het terrein tussen kosmologie en filosofie.
Bij speculaties over de oorsprong van het heelal, bijvoorbeeld de oerknaltheorie, komen volgens Reeves allerlei fundamentele problemen kijken. In het 'uur nul' zouden dichtheden, energieniveaus en temperaturen oneindig hoog zijn geweest. Onze natuurkundige wetten bieden dan geen houvast. Reeves: 'We stuiten op een muur van onzekerheid. Wat we zien zijn niet de grenzen van het heelal, maar de grenzen van onze onwetendheid.'
De natuurkundige Lee Smolin (dinsdag 6 oktober) trekt parallellen met de biologie. 'Biologische, ecologische en kosmologische principes zouden weleens gelijk kunnen zijn. Waarom zou het darwinistische principe van zelforganisatie niet ook in het heelal werkzaam zijn?' In een zwart gat zou dit kunnen leiden tot de geboorte van een nieuw heelal met andere dimensies en mutaties in natuurconstanten. Ook voor heelallen - de meervoudsvorm is enigszins paradoxaal - zou de wet van de survival of the fittest dan opgaan.
Seth Shostak gaat donderdag 8 oktober in op The Search for Extraterrestrials. De zoektocht naar buitenaardse vormen van intelligentie met behulp van radiotelescopie heeft tot nu toe niets opgeleverd. Shostak: 'Maar misschien lijken wij op dinosaurussen, op zoek naar andere dinosaurussen. Tevergeefs... Inmiddels zijn het vogels geworden.'
Een Nederlander mag de lezingencyclus afsluiten. De Leidse sterrenkundige Vincent Icke geeft toe dat het heelal te groot is voor ons bevattingsvermogen. Vooruitgang wordt geboekt door pragmatisch kleine vragen te stellen en daar antwoord op te geven. De grootste vraag is niet welke van deze vragen de sleutel van een groot slot zal zijn, maar de vraag 'waarom er deeltjes zijn.' Het firmament blijft altijd boeien.
De lezingen in de cyclus 'Hoogspanning' beginnen alle om half acht in het Amphitheater van de Vrijhof. Entree f 7,50/ studenten f 5,-. Passe-partout inclusief het boek 'Spanning' van René Appel f 25,- resp f 15,-. Reserveringen en inlichtingen bij Studium Generale, TW/RC A331, ma t/m do 11.00-17.00 uur, tel 4893321.
