De universiteiten zijn weer terug bij af. Ze ruilen de beurspromovendus in voor de assistent-in-opleiding. Vier jaar geleden was het precies andersom. Hoewel, terug bij af? Het salaris van aio's moet omhoog, vinden de vakbonden. Dat gebeurt hier en daar al.
Het zijn roerige tijden voor promovendi. Het bursalenstelsel staat op ontploffen, terwijl de drie technische universiteiten de aio-salarissen flink verhogen. Zij moesten ook wel: steeds meer promovendi verkiezen een goedbetaalde baan in het bedrijfsleven boven een schamel en onzeker bestaan in de wetenschap. De Delftse universiteit zit daardoor met zo'n 150 onvervulde promotie-plaatsen.
Ook de andere universiteiten kunnen met moeite promovendi vinden. Dat geldt zeker voor instellingen die indertijd zijn overgestapt op het bursalenstelsel. Een bursaal is niet in dienst van een universiteit, maar krijgt als student een werkbeurs 2500 gulden bruto per maand. Heeft hij na vier jaar
zijn proefschrift niet af, dan krijgt hij geen wachtgeld - zoals aio's - maar verdwijnt hij in de bijstand. Dat bespaart universiteiten veel geld.
Maar nu de economie de wind in de zeilen heeft, voelen weinig Nederlandse topstudenten aandrang om bursaal te worden. Dat ligt anders voor talent uit het buitenland. Wat een paar jaar geleden uitzondering was - promovendi uit Oost-Europa of China aantrekken - komt tegenwoordig regelmatig voor.
Dit voorjaar stopte de Leidse universiteit als eerste met het bursalensysteem. Tot vreugde van de beurspromovendi, die steeds heviger protesteerden tegen hun 'tweederangspositie'. Later volgde de sociale faculteit in Tilburg. De bursalen van de Universiteit van Amsterdam probeerden ook zo'n beslissing te forceren, maar de UvA hield voet bij stuk.
Samen met Utrecht houdt de UvA als enige nog vast aan het systeem. Want ook de Vrije Universiteit (Amsterdam) stopt met de bursalen. De reden: bursalen doen het niet beter dan aio's. 'We hadden verwacht dat bursalen hun proefschrift sneller zouden voltooien. Maar dat zit er niet in', zegt drs. C.
Jonker, hoofd personeelszaken van de VU. 'We zijn nog niet zo ver, maar ik geloof dat geen enkele bursaal binnen vier jaar promoveert.'
Een universiteit `verdient' pas aan een bursaal als diens proefschrift af is. En dus zal elke faculteit een bursaal die nog niet klaar is een jaar extra beurs geven, zegt Jonker. 'Daardoor valt de verwachte besparing, die het bursalenstelsel zou moeten opleveren, natuurlijk wel lager uit.
Bursaal en actievoerder Elsbeth Brouwer van de UvA is blij 'dat er steeds meer verstandige universiteiten' als de VU zijn. 'Maar het is wel wrang dat uitgerekend de mijne niet voor- of achteruit wil', zegt Brouwer, die in juni streed voor een beter promotiesysteem aan de UvA.
Brouwer en haar lotgenoten heeft nu wel de steun van de Centrale Ondernemingsraad. Die laat een commissie onderzoeken of er toch niet iets moet gebeuren. 'Wat mij betreft stoppen we meteen met die bursalen. Maar terugvallen op aio's? Ik weet het niet. Dat stelsel was ook niet ideaal', zegt Karin Kwast van de ondernemingsraad.
Utrecht worstelt met hetzelfde dilemma. Maar Iris Mulder, voorzitter van de Utrechtse bursalen, verwacht geen terugkeer naar het aio-stelsel. 'Mijn faculteit, Letteren, heeft veel meer bursalen aangesteld dan er ooit aio's waren. Als iedereen aio wordt gemaakt, is dat onbetaalbaar.' Beleidsmedewerker Jemeljan Hakemulder bevestigt dat. 'Het aio-stelsel kunnen we niet betalen.'
Volgens Jonker van de Vrije Universiteit vallen de extra kosten van aio's mee. Nú tenminste nog wel, omdat een aio na zijn proefschrift snel een baan vindt en een universiteit dus weinig wachtgeld kwijt is. 'Maar zodra hetminder gaat met onze economie - en dat gebeurt een keer - zijn mensen langer werkloos. En dan lopen de kosten van deze reparatie snel op', sombert Jonker.
Het hoofd personeelszaken ziet nog een probleem. Of het nu om aio's of bursalen gaat, een faculteit economie zal moeite houden om promovendi te krijgen. 'Het bedrijfsleven kan momenteel immers veel meer bieden.' De VU zal daarom binnenkort economen en andere schaarse promovendi een toelage geven. Jonker: 'Ik verwacht dat we daarmee in januari zullen beginnen.'
De TU Delft realiseert zich ondertussen ook dat de loonsverhoging voor aio's van 1600 gulden bruto per maand een dure operatie is. Volgens de Ondernemingsraad kost de maatregel tien miljoen gulden, collegevoorzitter De Voogd denkt aan een 'veel lager' bedrag.
Welk bedrag ook juist is, als het aan de vakbonden ligt komt er nog eens tien procent bij. Peter Wiechmann van de Abva-Kabo vindt zo'n loonsverhoging voor aio's verstandiger dan de incidentele toelage waarmee universiteiten nu komen. Hij legt deze eis op tafel bij de komende cao-besprekingen met de universiteiten die dit najaar beginnen. 'Die toelages, ze zijn me te hap-snap. Promovendi moeten nu eens structureel worden geholpen,' zegt Wiechmann.
De vereniging van universiteiten, de VSNU, is het niet met hem eens. 'Er is maar één structureel probleem en dat is de arbeidsmarkt. Maar het is aan elke universiteit zelf om daar een antwoord op te geven', zegt een woordvoerder van de VSNU. 'Zij kunnen immers het beste bepalen wat goed voor hen is.'
