Inderdaad: de eend en de kanarie maakten wel wat los. UT-nieuws ontving de afgelopen weken een recordaantal ingezonden brieven over één kwestie. De verbolgenheid betrof vreemd genoeg geen ongerief in de sfeer van massaontslagen, verhoogde collegegelden, of misdadig declaratiegedrag van bestuurders - nee, het ging om een grap.
Fokke en Sukke, sinds anderhalf jaar de huisstrip van UT-Nieuws, haalde zich de woede op de hals van het christelijke deel van de UT-gemeenschap. Inzet was de cartoon van twee weken geleden, 'Fokke en Sukke zijn goed samen op weg'. Op het plaatje gaan de twee stripfiguurtjes zich te buiten aan al de genietingen die God ooit verboden heeft: de herenliefde en overmatig alcohol- en druggebruik.
De clou van het tafereeltje schuilt in de dialoog die het pluimvee voert. 'Jezus stierf voor onze zonden, ja!!', roept Fokke. 'Laat dat alsjeblieft niet voor niets geweest zijn', vult Sukke aan. Een omkering van de logica van het christelijke verlossingsverhaal.
Lachen? Nou nee, vonden zij die Jezus als hun beste Vriend beschouwen. 'Schandelijk', 'berelomp', 'zeer kwetsend en ronduit grof', 'zeker nu de lijdenstijd net is begonnen.' Minstens twaalf gelovige briefschrijvers trokken van leer in deze of vergelijkbare bewoordingen. Fokke en Sukke, en dus hun scheppers Reid, Geleijnse en Van Tol, en dus UT-Nieuws, waren dit keer ruim over de schreef gegaan.
De Twentse reactie is opvallend heftig. Ook Propria Cures, het Leidse Mare, en Veto van de Katholiek Universiteit Leuven plaatsten de gewraakte cartoon, maar alleen de laatste kreeg kritiek te verduren. Een katholieke genootschap noemde de strip een 'uiting van religieuze discriminatie en onverdraagzaamheid'. De week erop herinnerde een lezer het genootschap eraan dat het vorig jaar zelf nog negenhonderd jaar kruistochten had gevierd.
Ron Rijghard, hoofdredacteur a.i. van Mare, spreekt van een 'verbazingwekkende stilte'. 'Leiden heeft een theologische faculteit, en tal van religieuze splintergroepen, met elk hun eigen vereniging. Maar we hebben nog niets gehoord.' Rijghard heeft niet getwijfeld over de cartoon. 'Ach, ik voel me als gehuwd man toch ook niet beledigd door de grappen van Peter van Straaten?'
Ad Valvas, het blad van de Vrije Universiteit, besloot de Jezusmop niet te plaatsen. 'Zelf vonden we hem wel aardig', zegt hoofdredacteur Sylvia Verhulst. 'Maar de VU is gereformeerd. Het plaatsen van deze cartoon zou de goden verzoeken zijn.'
Fokke en Sukke-tekenaar Jean-Marc van Tol verbaast zich niet echt over de Twentse rel. 'Grappen over religie, allochtonen en het koningshuis. Daar komen de meeste brieven van. Maar op de Twentse hausse hadden we zeker niet gerekend. Geloof me, wij zijn vriendelijke jongens die er niet op uit zijn anderen te kwetsen.'
Wat wil Van Tol wel? 'In de eerste plaats mikken we op de lach. Fokke en Sukke zijn er voor de lol, laat dat duidelijk zijn. Daarnaast zien wij relativering en humor als een belangrijk wapen tegen extreme denkbeelden en fanatieke groeperingen. De cartoons zijn onze manier om een steentjebij te dragen aan het openbare debat over de normen en waarden van een cultuur.'
Over de ingezonden brieven: 'In onze ogen getuigen ze van een gering gevoel voor humor en weinig zelfreflectie van de schrijvers. Een gevaarlijke combinatie.' Deze week vielen de eerste UT-nieuwslezers Van Tol bij. 'De een gelooft dit, de ander dat', schrijft iemand. 'De inhoud van een onafhankelijk blad hoeft niet conform de denkbeelden van één groepering te zijn.'
Zijn Fokke en Sukke grof? Wellicht. Populair zijn de eend en de kanarie in ieder geval zeker. In het bestek van een paar jaar veroverde de strip een groot deel van hoger opgeleid Nederland. De avonturen van het tweetal zijn behalve in een aantal universiteits- en hogeschoolbladen dagelijks te vinden in NRC-Handelsblad. Sinds kort staan de kanarie en de eend ook in Intermediair.
De grappen die de studentikoze vogels maken zijn door de bank genomen nonchalant, plat en een enkele keer zelfs provocatief. De trouwe lezer kent ze als pestkoppen, zuigers, bankhangers, drankorgels, die om de haverklap willen neuken. En daar is nu eenmaal niet iedereen dol op.
Maar juist in het onuitstaanbare ligt de onweerstaanbaarheid voor de liefhebber. Want grof op de goede manier kan erg leuk zijn. Fokke en Sukke passen in dat opzicht naadloos in het rijtje waartoe ook Paul de Leeuw, Hans Teeuwen, Youp van 't Hek en een gezelschap als Jiskefet horen. Het publiek valt uiteen in twee kampen: vóór- en tegenstanders.
Van Tol: 'Toch zijn Fokke en Sukke niet alleen maar grof. We geven ze expres iets aandoenlijks mee. Niet alle grappen zijn hard. Vaak staan Fokke en Sukke zelf voor schut.' Het duo begon ooit bij Propria Cures. Maar volgens Jean-Marc van Tol regent het bij PC klachten dat de strip te soft wordt. 'Kun je nagaan', lacht hij.
