Tussen de cijferlijsten hangt een brief met de mededeling dat ‘dat de uitslag van het tentamen Warmteleer door een ongelukkige samenloop van omstandigheden niet kan worden bekendgemaakt.’ De oploop trekt de aandacht van een onderwijsmedewerker. Zij vermoedt dat het niet in de haak is, en grist de brief weg. Maar het is al te laat: een aantal studenten zijn op weg naar de docent om hem ter verantwoording te roepen. De cijfers worden kort daarna gepubliceerd, zo’n 6 weken na het tentamen.
De brief had ik samen met een collega-student geproduceerd met een elektrische schrijfmachine, schaar, plakband, Typ-Ex en een kopieerapparaat. We vonden het tijd voor harde actie: Delftse docenten trokken zich weinig van studenten aan. Ons vermoeden dat deze brief de verder nogal brave aankomend vliegtuigbouwkundige ingenieurs in beweging zou brengen bleek te kloppen. Toch verbaasde de dynamiek van de gebeurtenissen me. Er zaten nogal wat stappen tussen ons ook voor 1983 al vrij amateuristische gefröbel en onze prikbordhack, en het daadwerkelijk belagen van de docent. Met een wat meer kritische blik hadden ze kunnen zien dat het epistel fake was.
Onze practical joke zou tegenwoordig waarschijnlijk fake news worden genoemd. Voor de Delftse docent leidde het hooguit tot een hinderlijke verstoring van zijn universitaire leventje. Tegenwoordig maken valse geruchten hier en daar dodelijke slachtoffers. Eén appje, en een giftige cocktail van sluimerend groepssentiment, fanatisme en gebrek aan goede informatie doet de rest. Het is een extreem exemplaar uit het allegaartje dat fake news wordt genoemd. De term wordt te pas en te onpas gebruikt: voor bewuste onzinberichten om muisclicks te scoren, satire, propaganda, ophitsing en voor normale nieuwsvoorziening die je niet bevalt. Het snel roepen van ‘fake news!’ komt voort uit lui denken en de behoefte om het maatschappelijke debat te vervuilen. De technisch steeds geraffineerdere vormen van fake roepen natuurlijk vragen op, maar het échte probleem is het onvermogen of de bewuste onwil van velen om onze werkelijkheid van verschillende kanten te bekijken. Maar het zou zomaar kunnen, dat de toekomstige mogelijkheid om ‘authentieke’ video’s te produceren waarin je iemand kan laten doen en zeggen wat jij wil, de deep fake, het bewustzijn over waarheid en leugen ten goede komt.
